Nawóz naturalny, jak nim gospodarować?

Rozwój cywilizacyjny niesie za sobą szereg zmian, rolnictwo i hodowla zwierząt są gałęzią produkcji, który w ostatnich latach dynamicznie się zmieniał. Stosowanie nowatorskich rozwiązań i ciągłe ulepszanie tego sektora spowodowało że produkcja rolnicza stała się znacznie bardziej wydajna i innowacyjna. Nawozy sztuczne ze względu na obecność prostych, łatwo przyswajalnych związków mineralnych stały się przyczyną bardziej produktywnego rolnictwa. Jednakże w dobie problemów związanych z globalnym ociepleniem istnieje ryzyko, że niewłaściwe ich użytkowanie może negatywnie wpłynąć na glebę, co w konsekwencji może doprowadzić do zanieczyszczenia wód gruntowych. Rozwiązaniem zapobiegania skutków niewłaściwego zastosowania nawozów sztucznych, jest tak zwane rolnictwo ekologiczne, w tym systemie stosuje się nawozy pochodzenia naturalnego, które poprawiają właściwości fizykochemiczne oraz biologiczne gleb.

 

Celem artykułu jest przedstawienie możliwości oraz korzyści wynikających ze stosowania obornika pochodzącego od różnych gatunków zwierząt hodowlanych. Gospodarowanie obornikiem rozpoczyna się w momencie wytworzenia odchodów przez zwierzęta, poprzez przechowywanie, obróbkę aż po nawożenie. Każdy z tych etapów, z uwagi m.in. na odmienne warunki środowiska charakteryzuje się własnym potencjałem redukcyjnym. Szkodliwe domieszki gazowe, które emitowane są do środowiska zewnętrznego są tematem wielu dyskusji środowisk ekologicznych.

 

Zastosowanie różnych zabiegów technologicznych i odpowiednie żywienie wpływa na redukcję emisji gazów. Jedną z metod, charakteryzującą się stosunkowo dużym potencjałem redukcyjnym, jest wstrzyknięcie doglebowe gnojownicy. Natomiast, przy przechowywaniu obornika ograniczenie emisji gazów jest również możliwe poprzez zastosowanie tradycyjnych lub nowoczesnych technik redukcyjnych (według danych literaturowych jest to: kompostowanie, przykrywanie pryzm, zakwaszanie obornika).

 

Obornik, gnojówka oraz gnojowica są to odpady wykorzystywane z hodowli trzody chlewnej. Obornik jest mieszaniną odchodów zwierząt i ściółki słomowej. Gnojówka to przefermentowany mocz zwierzęcy, natomiast gnojowica powstaje przy bezściółkowym chowie, jest to mieszanina kału i moczy zwierząt z wodą. Odpady te są najczęściej stosowane jako nawóz zwierzęcy, jednak różnią się między sobą działaniem nawozowych, a przede wszystkim dostępnością składników mineralnych. Głównymi surowcami są odpady przemysłowe i gospodarskie (plewy, łodygi kukurydzy, słonecznika, rzepaku), stosuje się także m.in. liście i torfy. Kompostowanie jest wciąż naturalnym sposobem utylizacji odpadów. Dodatkowym atutem jest mniejsza powierzchnia składowisk, co w aspekcie „Ustawy o odpadach” (a także jej nowelizacji z 2010) jest koniecznością. Gnojowica jest nawozem naturalnym, wykorzystywanym w procesie kompostowania. Frakcja wodna to związki azotu w postaci tlenków sodu, potasu i magnezu, natomiast frakcja stała to związki organiczne i fosfor. Gnojowica służy do nawożenia użytków rolnych, jednak zgodnie z ustanowionym prawem, ilość azotu aplikowana do 1ha gleby nie może przekroczyć 170kg w ciągu roku. Jednak według badań gnojowica świńska może zostać poddawana procesowi kompostowania, tylko po wcześniejszym rozdziale frakcji na ciekłą i stałą. Materiał podstawowy stanowi frakcja stała (która może być przetwarzana). Surowiec tego typu pozwoli na zwiększenie materii organicznej w kompoście i wpłynie za zawartość makro i mikroelementów w produkcie.

 

 

Obornik kurzy jest cennym nawozem odkwaszającym glebę, jednak warto pamiętać, że związki azotowe w nim zawarte szybko przekształcają się w amoniak, który się ulatnia. Dlatego hodowcy i rolnicy powinni przestrzegać kilku zasad, które ograniczają to zjawisko (często zaleca się stosowanie go jako dodatek do innych nawozów). Obornikiem kurzym nawozi się w bezwietrzne i pochmurne dni oraz nie nawozi się nim tuż przed lub po wapnowaniu, ważne aby nawóz wymieszać z glebą. Obornik drobiowy stosuje się w dawkach 10-15 t/ha. Naukowcy zbadali także odpady poubojowe z drobiu, które według  nich mogą stanowić dobre źródło substancji organicznej, która z kolei może zostać wykorzystana do poprawy właściwości fizycznych gleb. Zgodnie z opublikowanymi badaniami dodatek przekompostowanych odpadów po produkcji drobiu (pulpy tłuszczu, krwi, tkanek zwierzęcych) zwiększa porowatość ogólną gleby, ale zmniejsza jej gęstość. Wprowadzenie przekompostowanych odpadów powoduje zmniejszenie pojemności wodnej, retencji wody użytecznej dla roślin oraz wilgotności trwałego więdnięcia.

 

Nawozy naturalne posiadają składniki, które są przyswajane przez rośliny w różny sposób bądź są magazynowane w glebie i w związku z tym służą przez długi okres czasu. Ponadto poprawiają strukturę gleby. Króliczy obornik stanowi mieszaninę moczu, odchodów i ściółki, ze względu na różnice w sposobie utrzymania oraz żywienia zwierząt nie posiada jednolitego składu. Ze względu na wielkość hodowli w naszym kraju produkcja nawozu króliczego nie jest duża w porównaniu z innymi zwierzętami gospodarskimi, szacuje się że rocznie wytwarza się ok 3 mln Mg króliczego obornika. Najczęściej jest on postrzegany jako nawóz o przeznaczeniu rolniczym. Z reguły nawóz ten poddaje się procesowi fermentacji (ze względu na zbyt wysoki stosunek C/N w świeżym oborniku). Króliczy obornik po rozrzucenie najlepiej przyorać (jesienią na głębokość ok. 10-20 cm, ze względu na utrzymanie korzystnych na gleby i roślin właściwości. Warto pamiętać iż nie można go stosować zbyt często (raz na parę lat)), ze względu na wcześniej wspomniany powolny rozkład nawozu. Można także wykorzystać same odchody, ze względu na niską zawartość azotu. W takim przypadku odchody należy rozprowadzić na powierzchni ziemi lub stosować jako dodatek do kompostu. Króliczy obornik zawiera wysoką zawartość substancji organicznej, odpowiednią wilgotność, czy też lekko zasadowy odczyn (pH 7,4). Źle przechowywany nawóz lub zalegający na gnojowniach stanowi zagrożenie dla środowiska i ludzi. Pomimo korzyści warto wspomnieć iż wysoka zawartość toksyn w tym nawozie może negatywnie wpłynąć na początkową fazę wzrostu roślin.

 

Obornik bydlęcy stosuje się na różnych glebach, ale polecany jest zazwyczaj na piaszczyste podłoża, których składniki pokarmowe są szybko wymywane. Obornik dostarcza roślinom podstawowych składników pokarmowych jak azot, fosfor, potas. Ponadto zawiera także wapń, żelazo, magnez i zawartość tych składników odróżnia go od nawozów mineralny. Obornik rozłożony i przekopany z glebą wpływa także na tworzenie próchnicy. Zarówno w przypadku krów jak i i innych gatunków gospodarskich największe zagrożenie, ale i problem stanowi redukcja tlenków azotu pochodzących z przechowywania obornika. Według dostępnych badań, jedną ze skutecznych metod redukcji tlenków (badania wykonano na krowach o średniej wydajności i wysokiej wydajności mlecznej) jest pokrycie pryzm folią kiszonkarską i olejem roślinnym. W przypadku krów zasuszonych, emisja tlenków azotu z obornika jest najniższa po zastosowaniu dodatku wapna. Więcej azotu niż nawóz od krów zawiera nawóz koński, jednak rozkłada się szybko i wydziela dużo ciepła. Warto pamiętać, że nawóz koński ma odczyn zasadowy, dlatego rzadko stosuje się go na rośliny kwasolubne. W porównaniu do innych oborników (obornik krowi) zawiera dużo substancji organicznych dzięki czemu gleba jest pulchniejsza.

 

Stosowanie i przechowywanie nawozów naturalnych jest regulowane przez rozporządzenia Rady Ministrów. Obecnie duży nacisk kładzie się na aspekty ekologiczne, pomimo wielu pozytywnych cech nawozów (przede wszystkim brak dodatków chemicznych), ze względy na ryzyko strat azotu prowadzenie zrównoważonej gospodarki nawozami nie jest łatwe. Pierwszym istotnych etapem jest aplikacja nawozu, która wiąże się z uwalnianiem amoniaku. W przypadku obornika, trudność stanowi jego skład. Organiczne związku azotu, muszą zostać przekształcone w mineralną formę – tak aby mogły zostać wykorzystane przez roślinę. Proces ten jest długotrwały, dlatego warto tę formę nawożenia zastosować dla roślin o długim okresie wegetacji.