Pozbawienie rodziny prawa do zachowku

Magdalena Kopeć
prawo do zachowku, dziedziczenie

Spadkodawca ma prawo swobodnego rozporządzania swoim majątkiem. Może to uczynić w testamencie (jeśli posiada pełną zdolność do czynności prawnych). Jeśli jednak spadkobiercy dopuszczą się nagannego zachowania wobec spadkodawcy, mogą jego decyzją zostać wydziedziczeni. Oznacza to, że zostaną pozbawieni prawa do zachowku po zmarłym.

 

Prawo do zachowku

 

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

 

Kolejność dziedziczenia

 

Zasady dziedziczenia regulują przepisy Kodeksu cywilnego od art. 931 do art. 940 Kodeksu cywilnego. Najpierw dziedziczy małżonek i dzieci. W przypadku śmierci dziecka spadkodawcy, udział który by mu przypadał przejmują jego dzieci. Dotyczy to odpowiednio dalszych zstępnych. W przypadku braku zstępnych, spadek przejmuje małżonek i rodzice spadkodawcy.

 

Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.

 

Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

 

Forma wydziedziczenia

 

Wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie w testamencie.

 

Przesłanki wydziedziczenia

 

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

 

fot dziedziczenie kopec cenyrolnicze pl

Fot. 1 - Nieważność testamentu w całości zawsze powoduje nieważność wydziedziczenia.

 

Przyczyna wydziedziczenia musi istnieć w chwili dokonania wydziedziczenia!

 

Przyczyna wydziedziczenia musi zaistnieć przed otwarciem spadku, ale zachowanie wydziedziczonego stanowiące podstawę wydziedziczenia nie musi być kontynuowane do chwili otwarcia spadku1. Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy.

 

Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oznacza takie postępowanie spadkobiercy, które jest naganne, niedające się zaakceptować, narusza przyjęte normy moralne lub społeczne. Zachowanie takie nie odnosi się jednakże do jego relacji ze spadkodawcą i nie dotyka samego spadkodawcy. Chodzi tutaj o niemoralne prowadzenie się, prowadzenie nieuczciwej działalności, handel narkotykami, pijaństwo, znęcanie się nad osobami bliskimi. Ponadto spadkodawca musi wyraźnie ujawnić, że takiego postępowania spadkobiercy nie akceptuje, a spadkobierca takie wskazanie zignorować. Wreszcie zachowanie spadkobiercy musi być uporczywe, tzn. długotrwałe, zawinione, celowe i przemyślane, czemu towarzyszy świadomość braku akceptacji spadkodawcy i ignorowanie jego uwag2.

 

Dopuszczenie się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci będzie także podstawą wydziedziczenia. Oceny, kto jest osobą najbliższą spadkodawcy, należy dokonać z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Nie wydaje się, aby można tworzyć tutaj jakikolwiek katalog takich osób. Jedynie posiłkowo można sięgnąć do takich wyliczeń zawartych w innych ustawach (np. art. 115 § 11 k.k.) lub w art. 691 § 1 k.c3.

 

 

Niedopełnianie obowiązków może przejawiać się zarówno w działaniu, jak i zaniechaniu (np. zerwanie więzi rodzinnej i brak zainteresowania sprawami spadkodawcy). W tezie jednego z wyroków wskazano: "w pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 k.c., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami4.

 

Przyczyna wydziedziczenia powinna więc zostać w testamencie skonkretyzowana, sprecyzowana, jednoznacznie sformułowana i opisana. W jednym z wyroków wskazano, iż "wobec braku skutecznego wydziedziczenia treść testamentu i wyrażona w nim wola spadkodawczyni nie może skutecznie pozbawiać spadkobiercę prawa do zachowku5.

 

fot kopec dziedziczenie 3 cenyrolnicze pl

Fot. 3 - Przyczyna wydziedziczenia powinna zostać w testamencie skonkretyzowana, sprecyzowana, jednoznacznie sformułowana i opisana.

 

Wydziedziczenie dalszych zstępnych

 

Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Jeśli spadkodawca chce wydziedziczyć dalszych zstępnych, powinien to uczynić w testamencie i podać przyczynę wydziedziczenia.

 

Skutki wydziedziczenia

 

Wydziedziczenie powoduje utratę prawa do zachowku po zmarłym, lecz także utratę przez wydziedziczonego przymiotu spadkobiercy ustawowego6. Wydziedziczonego należy traktować tak, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku. Udział spadkowy, który przypadłby z ustawy wydziedziczonemu przez spadkodawcę jego dziecku, przypada zstępnym wydziedziczonego7.

 

Przebaczenie

 

Zgodnie z art. 1010 § 1 Kodeksu cywilnego „spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył”. § 2 cytowanego wyżej artykułu reguluje, iż jeśli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

 

Przebaczenie do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej, może więc ono nastąpić także w dowolnej formie, nawet dorozumianej, koniecznym jest jednak, aby z zachowania spadkodawcy udzielającego przebaczenia wynikało, że zmierza on do anulowania skutków dokonanego wydziedziczenia8.

 

1. B. Kordasiewicz [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, red. B. Kordasiewicz, 2009, s. 844.

2. Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 2013 r., sygn. I C 284/12.

3. E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, 2017.

4. Wyrok SN z 7.11.2002 r., II CKN 1397/00, LEX nr 75286.

5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 listopada 2017 r., sygn. VI ACa 1018/16.

6. Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX 2023, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1971 r., III CZP 24/71, OSNCP 1972, nr 2, poz. 23, i z dnia 10 kwietnia 1975 r., III CZP 14/75, OSNCP 1976, nr 2, poz. 28.

7. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2015 r., sygn. III CZP 85/15.

8. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 września 2022 r., sygn. I ACa 887/21.

 

Magdalena Kopeć
Autor: Magdalena Kopeć
Radca prawny. Absolwentka studiów podyplomowych Zarządzania finansami przedsiębiorstwa w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Pasjonatka prawa cywilnego i psychologii.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Najnowsze artykuły autora:

Loading comments...
Wiadomość z kategorii:

Obserwuj nas w Google News 

i czytaj materiały szybciej niż inni

Google Icons 16 512

Dołącz teraz