Obecnie rolnik, który pobiera rentę musi zaprzestać prowadzenia gospodarstwa rolnego, by otrzymywać część uzupełniającą świadczenia z KRUS. W tym celu może zawrzeć z następcą umowę przekazania gospodarstwa rolnego, która jest uregulowana w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Również rolnik przed nabyciem prawa do emerytury może zawrzeć przedmiotową umowę. Jest ona odrębną umową, nie jest umową darowizny.
Treść umowy
Zgodnie z art. 84 ustawy "Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę".
Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Nie ma przeszkód formalnych, aby obie te umowy sformułowane zostały w jednym akcie notarialnym1.
Przerwy w pracy
Zgodnie z art. 86 ustawy „warunek pracy następcy w gospodarstwie rolnym uważa się za spełniony także w przypadku usprawiedliwionych lub uzgodnionych z rolnikiem przerw w pracy”.
Rozwiązanie umowy z następcą
Na żądanie rolnika sąd może rozwiązać umowę z następcą, jeżeli:
1) następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika,
2) nie realizuje obowiązków wskazanych w umowie lub
3) postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy.
Dodatkowe świadczenia na rzecz rolnika
Zgodnie z art. 88 ust. 1 ustawy „Jeżeli w umowie z następcą albo w umowie zawartej w celu wykonania tej umowy nie postanowiono inaczej, rolnik po przeniesieniu własności gospodarstwa rolnego na następcę może żądać od niego świadczeń przewidzianych w art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego, w zakresie uzasadnionym potrzebami rolnika i członków jego rodziny oraz warunkami majątkowymi i osobistymi następcy, z uwzględnieniem jego nakładu pracy w gospodarstwie rolnika i korzyści uzyskanych od rolnika przed objęciem gospodarstwa”.
Z kolei ust. 2 reguluje, iż w przypadku gdy rolnik przeniósł własność gospodarstwa rolnego na następcę przed nabyciem prawa do emerytury lub renty, a w umowie z następcą albo w umowie zawartej w celu wykonania tej umowy nie postanowiono inaczej, może on także żądać od następcy, w zakresie określonym powyżej, świadczeń pieniężnych w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty.
Fot. 1 – Rolnik może zawrzeć albo umowę darowizny albo umowę uregulowaną w ustawie. Są to odrębne instytucje prawne.
Świadczenia z art. 908 Kodeksu cywilnego (umowy dożywocia) polegają w szczególności na przyjęciu zbywcy (rolnika) jako domownika, dostarczania mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia mu odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienia mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym.
Nawet stwierdzony przez Sądy głęboki konflikt między stronami (niewłaściwy układ stosunków osobistych między nimi) nie może prowadzić do uwolnienia dziecka z obciążających go obowiązków wobec rodziców wynikających z prawa dożywocia i bezpłatnej służebności mieszkania2.
Rozwiązanie umowy w wykonaniu umowy z następcą
Na żądanie rolnika sąd, po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego, może rozwiązać umowę przenoszącą własność gospodarstwa rolnego, zawartą w celu wykonania umowy z następcą, jeżeli następca:
1) uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub
2) dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub
3) uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub z przepisów prawa.
Prawo do rozwiązania umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego ma charakter niezbywalnego prawa majątkowego, ściśle związanego z osobą rolnika3.
Sąd ma obowiązek rozważyć interes rolnika i interes następcy w świetle zasad współżycia, tak aby rozstrzygnięcie było najbardziej odpowiednie w danej konkretnej sytuacji4.
Żądanie wykonania umowy z następcą po śmierci rolnika
Jeżeli rolnik zmarł przed wykonaniem umowy z następcą, który pracował w jego gospodarstwie co najmniej 5 lat, następca może żądać wykonania tej umowy przez spadkobierców rolnika. Roszczenie następcy ma pierwszeństwo przed roszczeniami z tytułu zapisów.
Co istotne, na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy przy ustalaniu zachowku nie uwzględniało się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy5. Można więc w drodze analogii przyjąć, iż obecnie również nie wlicza się wartości gospodarstwa rolnego do masy spadkowej.
Fot. 2 – Tylko nietypowość zjawisk uzasadnia rozwiązanie umowy, które to przekraczają zwykłą miarę w stosunkach ludzkich.
Stosowanie przepisów o umowie przedwstępnej
Jeżeli z umowy z następcą nie wynika co innego, do umowy tej stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o umowie przedwstępnej, z wyjątkiem art. 390 § 1. Oznacza to, że do omawianej umowy nie stosuje się przepisów kodeksu cywilnego o obowiązku naprawienia szkody na rzecz osoby, która liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Przyjmuje się, że roszczenie o przeniesienie własności gospodarstwa ulega jednorocznemu, a nie dziesięcioletniemu przedawnieniu6.
1Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1997 r., sygn. III CKN 9/97.
2Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2004 r., sygn. II CK 319/04.
3Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r., sygn. I CKN 60/98.
4Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 maja 2015 r., sygn. I ACa 865/14.
5Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. III CZP 29/12.
6E. Drozd, Podstawowe zagadnienia konstrukcyjne umowy z następcą, Rej. 1991, nr 3, s. 17.
