Umowa darowizny gospodarstwa rolnego

Magdalena Kopeć

Obecnie nie trzeba przekazywać gospodarstwa rolnego, by otrzymać emeryturę rolniczą. Rolnik najczęściej przekazuje je zstępnym. Są dwie możliwości przekazania gospodarstwa - na mocy darowizny uregulowanej w Kodeksie cywilnym i na mocy umowy zawartej z następcą na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. W niniejszym artykule zostanie omówiona umowa darowizny.

Definicja umowy

Zgodnie z art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego (zwanego w dalszej części artykułu k.c.) "przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”.

Co istotne, w orzecznictwie wskazuje się, iż dopuszczalne jest zawarcie umowy darowizny na wypadek śmierci, jeżeli jej przedmiotem są konkretne rzeczy lub prawa, a umowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego1.

 

Umowa darowizny powinna zawierać w szczególności:

1) datę i miejsce zawarcia Umowy,

2) oznaczenie stron – imię i nazwisko, nr PESEL, adresy zamieszkania, nr i serie dowodu osobistego,

3) oznaczenie przedmiotu darowizny,

4) oświadczenie darczyńcy o prawie własności i przekazaniu przedmiotu darowizny na rzecz obdarowanego,

5) oświadczenie obdarowanego o przyjęciu przedmiotu darowizny od darczyńcy,

6) przeznaczenie przedmiotu darowizny,

7) określenie wartości rynkowej darowizny,

8) sprecyzowanie obowiązków prawnych i określenie osoby, która je wykona,

9) wysokość podatku od darowizny (chyba, że darowizna podlega zwolnieniu od podatku),

10) datę dokonania czynności,

11) podpisy stron,

12) załączniki – zwłaszcza odpis zwykły księgi wieczystej oraz wypis z rejestru gruntów.

W związku z faktem, iż umowa darowizny gospodarstwa rolnego następuje w drodze aktu notarialnego, w Umowie wskazane są: taksy notarialne dla notariusza za sporządzenie wskazanej wyżej umowy oraz opłaty sądowe za założenie księgi wieczystej lub wpis prawa własności do Sądu - Wydziału Ksiąg Wieczystych.

 

 

Forma umowy

Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

 

umowa darowizny gospodarstwa rolnego 2

Umowa przeniesienia gospodarstwa rolnego musi być bezwzględnie zawarta w formie aktu notarialnego. Brak zachowania formy powoduje, iż czynność jest nieważna.

Wymóg w zakresie formy nie jest spełniony gdy umowa darowizny zostaje ukryta pod inną umową pozorną, nawet jeśli umowa pozorna także została zawarta w nakazanej formie szczególnej. Czynność ukryta jest zawsze nieważna2.

Odpowiedzialność darczyńcy

Darczyńca ma obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Obdarowany na prawo do odsetek w przypadku gdy darczyńca spóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, ale może je naliczać dopiero od dnia wytoczenia powództwa.

Odpowiedzialność za wady

Darczyńca jest zobowiązany do naprawienia szkody, która powstała wskutek braku zawiadomienia obdarowanego o wadach w odpowiednim czasie. Powyższej zasady nie stosuje się jeśli obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć.

Polecenie darczyńcy

Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

W doktrynie wskazuje się, iż w przypadku gdy obdarowany nie wypełnia ciążącego na nim polecenia, zobowiązany jest do zwrotu tej części otrzymanego bezpłatnie przysporzenia, jaka musiałaby być zużyta na wypełnienie tego polecenia3.

Wypełnienie polecenia

Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny może żądać wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego. Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy.

Spadkobierca darczyńcy może żądać wypełnienia polecenia przez wytoczenie powództwa na podstawie art. 894 § 2 k.c.4.

Odmowa wypełnienia polecenia

Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków. Jeżeli wypełnienia polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy, obdarowany może zwolnić się przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje. Przepisu tego nie stosuje się, gdy wypełnienia polecenia żąda właściwy organ państwowy.

Istotność zmiany stosunków polega na tym, że wypełnienie polecenia staje się wskutek niej szczególnie utrudnione lub kosztowne5.

Odwołanie darowizny niewykonanej

Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

W orzecznictwie wskazuje się, iż uprawnienie do odwołania darowizny jeszcze niewykonanej, z przyczyn określonych w art. 896 k.c., jest uprawnieniem ściśle osobistym. W razie śmierci darczyńcy, uprawnienie to nie przechodzi na jego spadkobierców6.

 

umowa darowizny gospodarstwa rolnego 3

Umowa darowizny polega na bezpłatnym przysporzeniu.

 

Niedostatek darczyńcy

Zgodnie z art. 897 k.c. jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego powyższego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Przyczyna popadnięcia darczyńcy w niedostatek jest właściwie obojętna. Podnosi się jednak, że obowiązek alimentacyjny nie powstaje, jeżeli niedostatek spowodowany został umyślnym działaniem darczyńcy albo występującym po jego stronie rażącym niedbalstwem. Jeśli przy wykonaniu umowy darowizny darczyńca odpowiada za szkodę wywołaną umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, to jego zachowanie po wykonaniu darowizny nie może być obojętne w świetle art. 897 k.c.7

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności

Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Kwalifikowana postać niewdzięczności w przypadku niewypełnienia obowiązku nałożonego na obdarowanego w umowie będzie miała miejsce wówczas, gdy obdarowany polecenia nie wypełnia, pomimo możliwości jego wykonania w istniejących warunkach, nie napotyka przeszkód i brak jest uzasadnionych przyczyn, by go nie wypełnić8..

Przebaczenie obdarowanemu

Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Początek biegu terminu odwołania darowizny (art. 899 § 3 k.c.) wyznacza chwila dowiedzenia się uprawnionego o podstawach odwołania, a nie chwila wystąpienia rażącej niewdzięczności9.

Forma odwołania darowizny

Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.

Z kolei kwestię żądania rozwiązania umowy darowizny przez przedstawiciela ustawowego ubezwłasnowolnionego reguluje art. 901 Kodeksu cywilnego.

 

umowa darowizny gospodarstwa rolnego 4

Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.

Rozróżnienie umowy przekazania gospodarstwa rolnego, a umowy darowizny gospodarstwa rolnego

Są to dwie zupełnie inne umowy o innych skutkach. W orzecznictwie wskazuje się, że „w przypadku wyboru przez strony umowy darowizny gospodarstwa rolnego, w związku z zaprzestaniem prowadzenia przez rolnika działalności rolniczej, wyłączone jest uznanie tej umowy za umowę z następcą (art. 84 i 85 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników), a także jej rozwiązanie w trybie art. 89 tej ustawy”.

 

1Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r., sygn. III CZP 79/13

2Wyrok SN z 12.10.2001 r., sygn. V CKN 631/00, OSNC 2002/7–8, poz. 91

3Magdalena Wilejczyk, Darowizna obciążona poleceniem, opublikowano: PiP 2013/5/67-78

4Wyrok SN z 27 stycznia 2016 r., sygn. II CSK 153/15, niepubl.

5J. Jezioro [w:] Kodeks cywilny..., red. E. Gniewek, P. Machnikowski, 2017, kom. do art. 895, nb 1, Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany LEX

6Wyrok SN z 3 kwietnia 2014 r., sygn. V CSK 289/13, OSNC-ZD 2015/C, poz. 32.

7L. Stecki, [w:] System prawa prywatnego. Prawo zobowiązań – część szczegółowa, tom 7, red. J. Rajski, Warszawa 2011, s. 346

8Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 marca 2015 r., sygn. I ACa 73/15

9Wyrok SN z 10 września 1999 r., sygn. III CKN 748/98, niepubl.

10Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 maja  2013 r., sygn. I ACa 157/13.

Magdalena Kopeć
Autor: Magdalena Kopeć
Radca prawny. Absolwentka studiów podyplomowych Zarządzania finansami przedsiębiorstwa w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Pasjonatka prawa cywilnego i psychologii.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Najnowsze artykuły autora:

Loading comments...
Wiadomość z kategorii:

Obserwuj nas w Google News 

i czytaj materiały szybciej niż inni

Google Icons 16 512

Dołącz teraz