Praca związana z obsługą zwierząt gospodarskich nacechowana jest ryzykiem powstania wypadku przy pracy. Z danych KRUS wynika, że rocznie odnotowuje się ok. 2 000 wypadków przy pracy, a kilka osób traci życie. Do najczęstszych przyczyn wypadków należą reakcje zwierząt na nieznane bodźce i otoczenie, agresja zwierząt, niewłaściwy sposób obsługi zwierząt.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt reguluje między innymi rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2017 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich.
Definicja obsługi zwierząt gospodarskich
Są to czynności związane z chowem, hodowlą oraz użytkowaniem zwierząt, wykonywane codziennie lub okresowo, w szczególności prace związane z karmieniem, pojeniem, dojeniem, rozrodem, wymianą ściółki, pomocą podczas zabiegów lekarsko-weterynaryjnych, pielęgnacją i transportem.
Osoby wykonujące prace przy obsłudze zwierząt:
1) otrzymują wiedzę na temat zachowań zwierząt i bezpiecznej ich obsługi,
2) kierują się zasadą ograniczonego zaufania wobec zwierząt,
3) wyposaża się w środki ochrony indywidualnej chroniące przed zagrożeniami ze strony obsługiwanych zwierząt, czynnikami biologicznymi, fizycznymi i chemicznymi, w szczególności w odzież, nakrycie głowy, rękawice, okulary i obuwie;
4) mają wydzielone pomieszczenie do konsumpcji posiłków, z możliwością uprzedniego umycia rąk i twarzy.
Osobom wykonującym prace przy obsłudze zwierząt utrzymywanych w systemie otwartym oraz wypasającym zwierzęta w warunkach, w których występuje ryzyko ukąszenia przez kleszcze, należy zapewnić środki zabezpieczające, między innymi:
1) kryte obuwie,
2) przewiewną, ale szczelną odzież ochronną w kolorze jasnym, osłaniającą nogi i ręce,
3) nakrycie głowy,
4) powszechnie dostępne środki odstraszające kleszcze.
Praca w pomieszczeniach inwentarskich
Dbałość o pomieszczenia inwentarskie przeznaczone do utrzymywania zwierząt polega na zachowaniu czystości i porządku, przeciwdziałaniu powstawania grzybów na ścianach i sufitach, zapewnianiu oświetlenia umożliwiającego bezpieczne wykonywanie pracy, wyodrębnianiu bezpiecznego miejsca do przechowywania maszyn, urządzeń, narzędzi oraz odzieży ochronnej oraz zapewnianiu dostępu do umywalki z doprowadzoną ciepłą i zimną wodą, dozownikiem ze środkiem myjącym do rąk, dozownikiem ze środkiem dezynfekcyjnym do rąk oraz pojemnikiem z ręcznikami jednorazowego użytku.
W nowo budowanych lub przebudowywanych pomieszczeniach inwentarskich należy korzystać z urządzeń technicznych ułatwiających pracę przy dowozie i dozowaniu pasz, usuwaniu odchodów zwierzęcych oraz pojeniu zwierząt.
Drzwi w pomieszczeniach powinny otwierać się na zewnątrz i posiadać zabezpieczenie przed samoczynnym zamykaniem, studzienki oraz kanały odprowadzające ścieki, gnojówkę i gnojowicę powinny być zabezpieczone pokrywami lub rusztem zabezpieczającymi przed przypadkowym wskoczeniem do studzienki lub kanału.
W pomieszczeniach inwentarskich, w których znajdują się poddasza użytkowe, otwory w stropach i ścianach służące do zrzucania pasz i słomy należy zabezpieczać balustradami składającymi się z poręczy ochronnych umiejscowionych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości minimalnej 0,15 m, licząc od poziomu stropu pod poddaszem.
Z kolei między poręczą i krawężnikiem należy umieszczać w połowie wysokości poręcz pośrednią lub przestrzeń tę wypełniać w celu uniknięcia wypadnięcia.
Praca przy obsłudze zwierząt wymaga zachowania szczególnych środków ostrożności.
W pomieszczeniach inwentarskich, w których są stosowane urządzenia z silnikiem elektrycznym powinno nastąpić zabezpieczenie tych urządzeń poprzez zastosowanie obudowy lub zabudowy chroniącej przed wydostaniem się elementów konstrukcyjnych silnika podczas jego pracy, jak również przed czynnikami zewnętrznymi, które to mogą spowodować jego awarię.
W pomieszczeniach inwentarskich, w których występują hale udojowe z kanałami udojowymi, przy schodach powinno używać się poręczy lub barierek antypoślizgowych, a w przypadku występowania zmian poziomu powierzchni umieszczać tablice informacyjne typu „uwaga wzniesienie” lub „uwaga uskok”.
W części budynku inwentarskiego powinna być położona posadzka antypoślizgowa - w miejscach szczególnie narażonych na wodę lub odchody zwierzęce, służąca do przemieszczania się osób wykonujących prace przy obsłudze zwierząt.
Pomieszczenia inwentarskie świń
W pomieszczeniach inwentarskich przeznaczonych dla świń należy stosować kojce skonstruowane w sposób umożliwiający:
1) zadawanie paszy świniom spoza kojca;
2) odgrodzenie prosiąt od lochy bez konieczności wchodzenia do części kojca przeznaczonego dla lochy;
3) natychmiastowe opuszczenie kojca przez osoby wykonujące prace przy obsłudze tych zwierząt.
System otwarty
W przypadku zwierząt utrzymywanych w systemie otwartym należy zapewnić:
1) ogrodzone wybiegi wyposażone w wyjścia ewakuacyjne dla osób wykonujących prace przy obsłudze tych zwierząt;
2) odłownię, którą jest wydzielone pomieszczenie lub zagroda, umożliwiającą bezpieczne wykonanie zabiegów weterynaryjnych lub zootechnicznych związanych z obsługą tych zwierząt.
Zakazane jest:
1) wykonywanie pracy po spożyciu alkoholu, środków odurzających lub środków psychotropowych;
2) zbliżanie się do zwierząt bez uprzedniego zasygnalizowania im swojej obecności;
3) palenie wyrobów tytoniowych;
4) spożywanie posiłków.
Podczas pracy przy zwierzętach należy maksymalnie zredukować powstawanie dźwięków by nie wystraszyć zwierząt, za wyjątkiem czynności wykonywanych w trakcie wypędzania zwierząt z pomieszczeń.
Zakazane jest przywiązywanie zwierząt niebezpiecznych do ruchomych lub niewłaściwie umocowanych przedmiotów.
Zasady postępowania ze zwierzętami niebezpiecznymi
Zwierzęta niebezpieczne powinny być:
1) obsługiwane przez te same osoby;
2) utrzymywane w oddzielnych kojcach albo boksach lub przywiązywane uwiązami, z wyjątkiem utrzymywania loch razem z prosiętami.
Kojce i boksy, o których mowa powyżej powinny być wykonane w taki sposób, aby karmienie zwierząt w nich przebywających przebiegało bez potrzeby wchodzenia do nich, a drzwi otwierały się na zewnątrz.
Zwierzęta, które są niebezpieczne i mają skłonności do gryzienia podczas obecności poza stałym miejscem przebywania należy zabezpieczyć kagańcami.
Zwierzęta niebezpieczne wykazujące skłonności do kopania lub gryzienia należy utrzymywać w boksach, o których mowa powyżej, w sposób zapewniający bezpieczeństwo osób wykonujących prace przy obsłudze tych zwierząt.
Informacje ostrzegawcze
W pomieszczeniach inwentarskich, w których znajdują się boksy lub kojce należy umieścić informacje ostrzegawcze o przebywaniu zwierząt, które wykazują tendencje do kopania lub gryzienia.
Wyprowadzanie zwierząt
W przypadku konieczności wyprowadzenia zwierząt niebezpiecznych z miejsca, w którym one przebywają, zwierzęta te należy wyprowadzać pojedynczo, z zastosowaniem mocnego uwiązu, z zastrzeżeniem, iż przy wyprowadzaniu należy stosować:
1) w przypadku ogierów – ogłowie wędzidłowe lub kolec, a w przypadku klaczy kantar lub ogłowie wędzidłowe;
2) w przypadku knurów i loch – specjalną klatkę na kółkach;
3) w przypadku buhajów poniżej 12. miesiąca życia – uwiąz przy asekuracji drugiej osoby;
4) w przypadku buhajów powyżej 12. miesiąca życia – metalowy drążek o długości około 1,5 m przymocowany do pierścienia nosowego.
Drążek, o którym mowa w pkt 4, należy zapinać do pierścienia nosowego przed wyprowadzeniem buhaja z boksu (zapinać do pierścienia nosowego przed wyprowadzeniem buhaja z boksu).
Niedopuszczalne jest umieszczanie progów w otworach drzwiowych, na ciągach komunikacyjnych i w przejściach.
Zabiegi pielęgnacyjne u zwierząt
Wykonując zabiegi pielęgnacyjne, hodowlane lub weterynaryjne na bydle, jeleniowatych, kozłach i trykach należy:
1) stosować poskrom lub inny środek unieruchamiający zwierzę w celu bezpiecznego wykonania zabiegu;
2) zakrywać oczy niespokojnemu zwierzęciu specjalnym kapturem.
Zabiegi pielęgnacyjne racic lub kopyt powinno przeprowadzać się po unieruchomieniu kończyny zwierzęcia podlegającej zabiegowi.
Strzyżenie owiec powinno odbywać się przy pomocy sprzętu elektrycznego, a zabieg wykonywać na suchym podeście. Osoby wykonujące wyżej wymienione czynności powinny pracować w dostarczonym im obuwiu antyelektrostatycznym.
Przepędzanie stada bydła, koni, owiec lub kóz liczącego powyżej 20 sztuk powinny wykonywać co najmniej dwie osoby.
Tablicami ostrzegawczymi należy oznaczać elektryczne ogrodzenie pastwiska.
Zabroniony jest wypas buhajów nieuwiązanych oraz w pobliżu krów, z wyjątkiem utrzymywania tych zwierząt w systemie otwartym.
Podczas używania koni w zaprzęgach uprząż należy nakładać w sposób uniemożliwiający zerwanie lub przypadkowe jej rozpięcie.
Przewóz zwierząt
Podczas przewozu zwierząt środkami transportu osoby konwojujące są obowiązane przebywać w miejscu oddzielonym od zwierząt, zapewniającym bezpieczeństwo tym osobom.
Praca w pasiekach
Pracę w pasiekach należy wykonywać przy użyciu odzieży ochronnej oraz przyrządu do odymiania pszczół (podkurzacza).
Przegląd uli w pasiece następuje w dni pogodne, w godzinach przedpołudniowych, w czasie najliczniejszego oblotu pszczół.
Osoby wykonujące prace przy obsłudze pasiek powinny unikać:
1) drażnienia pszczół, w szczególności przez wykonywanie gwałtownych ruchów lub silne odymianie (podkurzanie);
2) przechodzenia przed wylotem ula;
3) stosowania środków zapachowych.
Opieka lekarska
Należy ją zapewnić osobom wykonującym prace przy obsłudze zwierząt, które zostały poszkodowane na skutek ugryzienia lub poturbowania przez zwierzęta lub na skutek zranienia przez przedmioty zanieczyszczone odchodami, wydalinami, wydzielinami, płynami ustrojowymi lub ziemią.
