Mechanizacja produkcji spowodowała konieczność zakupu sprzętów. Rolnicy mogą je sobie użyczać, chroniąc swoje interesy poprzez zabezpieczenie odpowiednią umową. Zgodnie z art. 710 Kodeksu cywilnego „przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy”.
Prawo posiadania rzeczy. Wystarczy, by użyczający był posiadaczem rzeczy.
Forma umowy
Umowa użyczenia rzeczy może być zawarta w dowolnej formie (tj. ustnej, pisemnej, dokumentowej, elektronicznej, w formie aktu notarialnego lub przez czynności konkludentne, tzn. zachowania wskazujące na zawarcie przez strony umowy)1.
Co powinna zawierać umowa?
Umowa powinna zawierać w szczególności:
- oznaczenie stron umowy;
- oznaczenie rzeczy przeznaczonej do użyczenia;
- zasady używania rzeczy;
- obowiązki i uprawnienia użyczającego;
- obowiązki i uprawnienia biorącego;
- czas trwania umowy;
- okres wypowiedzenia umowy.
Czas trwania umowy
Umowa może zostać zawarta na czas określony lub nieokreślony.
Sposób używania rzeczy
Biorący może rzecz używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu, chyba, że postanowienia umowy stanowią inaczej. Biorący ma zakaz oddania do używania rzeczy osobie trzeciej, bez zgody użyczającego.
Fot. 1 – Umowa użyczenia cechuje się nieodpłatnością.
Wady rzeczy użyczonej
Wada może być fizyczna, prawna, jawna lub ukryta. Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. To biorący musi udowodnić, że wada była znana użyczającemu, z zastrzeżeniem iż powyższej regulacji nie stosuje się do wad, które biorący mógł z łatwością zauważyć. Z kolei odpowiedzialność użyczającego zależy od jego wiedzy na temat występowania wad. Samo istnienie wad nie jest wystarczające do przypisania mu odpowiedzialności, jeżeli o istnieniu wady nie wiedział2. Strony w drodze umowy mogą zmodyfikować zasady odpowiedzialności za wady rzeczy, jak i je wyłączyć3.
Nakłady na rzecz
Biorący ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej, do której można zaliczyć koszty konserwacji, bieżących remontów i napraw. Poprzez zwykłe koszty utrzymania należy rozumieć wydatki i nakłady pozwalające zachować rzecz w stanie niepogorszonym, utrwalającym jej właściwości i przeznaczenie. Chodzi więc o takie koszty, których poniesienie narzuca niezbędna potrzeba zachowania określonego stanu rzeczy4.
Nakłady na rzecz bez zgody użyczającego
Jeżeli biorący poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia – art. 753 – 755 Kodeksu cywilnego.
Nakłady na rzecz za zgodą użyczającego
Gdy strony uzgodniły zakres poczynionych przez biorącego na rzecz nakładów i dokonanych w interesie biorącego, ich rozliczenie nie będzie się odbywać na zasadach wskazanych w art. 753- 755 Kodeksu cywilnego. Zgoda użyczającego wskazuje bowiem na istnienie między stronami porozumienia.
Fot. 2 – Umowa użyczenia może zostać zawarta w dowolnej formie.
Odpowiedzialność za przypadkową utratę rzeczy lub jej uszkodzenie
Biorący do używania jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy:
- jeżeli jej używa w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, albo
- gdy nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie uległaby utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie.
Oznacza to, iż obok odpowiedzialności z tytułu winy (por. art. 471 i nast. Kodeksu cywilnego) biorący ponosi odpowiedzialność w wymienionych w punkcie 1 i 2 za przypadek, jednak ciężar udowodnienia wystąpienia przesłanki spoczywa na użyczającym.
Jeśli wina zostanie udowodniona, biorący nie może zwolnić się z odpowiedzialności i nie może podnosić argumentu, że szkoda nie nastąpiła bez jego winy5.
Obowiązek zwrotu takiej samej rzeczy
Występuje w przypadku gdy rzecz użyczona, oznaczona co do gatunku (czyli taka, która nie posiada ich cech indywidualizujących, a która jest łatwo zastępowalna) zaginęła lub została zniszczona6.
Wygaśnięcie umowy
Jeżeli umowa użyczenia została zawarta na czas nieoznaczony, użyczenie kończy się, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić. Wówczas użyczający ma prawo żądać od biorącego natychmiastowego zwrotu rzeczy.
W innych przypadkach, umowa zawarta na czas nieokreślony może zostać wypowiedziana z zachowaniem terminu wypowiedzenia. Śmierć użyczającego nie powoduje ustania umowy, z kolei śmierć biorącego – tak7.
Żądanie zwrotu przed terminem
Można również wypowiedzieć umowę zawartą na czas określony w następujących przypadkach:
- gdy biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy,
- powierzenia rzeczy innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności, albo
- jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy.
Powyższy katalog jest otwarty. Strony mogą w umowie określić inne przyczyny wypowiedzenia umowy.
Fot. 3 - Strony mają rok od dnia zakończenia trwania umowy na dochodzenie swoich roszczeń.
Odpowiedzialność solidarna
W przypadku gdy kilka osób wspólnie wzięło rzecz do używania, ich odpowiedzialność jest solidarna.
Zwrot rzeczy użyczonej
Po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie niepogorszonym. Zwykłe zużycie rzeczy, będące konsekwencją prawidlowego używania, nie powoduje powstania odpowiedzialności po stronie biorącego.
Jeżeli biorący do używania powierzył rzecz innej osobie, obowiązek powyższy ciąży także na tej osobie. Wówczas osoba trzecia jest zobowiązana do zwrotu rzeczy, nawet jeśli stosunek łączący go z biorącym nie przewidywał obowiązku zwrotu rzeczy.
Strony mogą inaczej uregulować zasady zwrotu rzeczy8.
Przedawnienie roszczeń
Roczny okres przedawnienia odnosi się do roszczeń:
- użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy,
- biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy.
Roszczenia o zwrot nakładów zarówno koniecznych, jak i użytecznych stają się wymagalne z chwilą zwrotu rzeczy9.
Co również może być przedmiotem użyczenia oprócz sprzętu rolniczego?
Zwierzęta domowe lub hodowlane lub użytkowe, z zastrzeżeniem art. 12 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, nieruchomość, rzeczy ruchome.
Magdalena Kopeć
- J. Gudowski [w:] J. Gudowski, Kodeks cywilny. Komentarz, tom. IV, s. 1023.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia 2019 r., sygn. V ACa 638/19.
- J. Gudowski [w:] J. Gudowski, Kodeks cywilny. Komentarz, tom. IV, s. 1027-1028.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 kwietnia 2013 r., I ACa 35/13.
- J. Gudowski [w:] J. Gudowski, Kodeks cywilny. Komentarz, tom. IV, s. 1030.
- Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1922 r., sygn. III Rw. 2241/21, OSP 1923, poz. 547).
- J. Gudowski [w:] J. Gudowski, Kodeks cywilny. Komentarz, tom. IV, s. 1031-1032.
- J. Gudowski [w:] J. Gudowski, Kodeks cywilny. Komentarz, tom. IV, s. 1036.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 marca 2014 r., sygn. I ACa 1124/13.
