Praca rolnika wiąże się z pracą z maszynami. Nietrudno o wypadki przy pracy, które mogą być przyczyną ciężkich urazów, a nawet śmierci. W ubiegłym roku rolnicy zgłosili do KRUS 12 088 wypadków, co stanowiło o 1114 (10,02%) więcej niż w 2020 roku.
Definicja wypadku
Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników za wypadek przy pracy rolniczej uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności:
1) na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub w którym stale pracuje, albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym lub
2) w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkt 1, albo w drodze powrotnej, lub
3) podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkt 1, zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności, lub
4) w drodze do miejsca wykonywania czynności, o których mowa w pkt 3, albo w drodze powrotnej.
W przypadku pomocnika rolnika za wypadek przy pracy rolniczej uznaje się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania przez pomocnika rolnika czynności określonych w umowie o pomocy przy zbiorach.
By można mówić o wypadku należy wykazać bezpośredni i adekwatny związek pomiędzy sytuacją wypadkową, a jego przyczyną. W orzecznictwie wskazuje się, iż zwrot ustawowy „przy pracy rolniczej" jest tu definiowany przez czasowy, miejscowy, ale przede wszystkim funkcjonalny (celowy) związek zdarzeń z działalnością rolniczą1. Są to czynności niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego, związane w tak ścisły sposób z gospodarowaniem, iż bez nich nie mogłoby należycie funkcjonować2. Zdarzenia te mogły przy tym wystąpić zarówno w czasie wykonywania czynności mających charakter pracy rolniczej, a także w ramach podjętych przez rolnika czynności przygotowawczych, organizacyjnych oraz czynności następczych, prowadzących do zakończenia pracy. Uważa się za nie również powstałe poza terenem gospodarstwa przy wykonywaniu czynności związanej z jego prowadzeniem3 lub hodowlą zwierząt „dla własnych potrzeb4”.
Fot. 2 - Wypadek cechuje się nagłością i zewnętrzną przyczyną zdarzenia.
Co ciekawe, za wypadek uważa się również czynność związaną ze sprzedażą działki należącej do gospodarstwa rolnego oraz nabyciem innej działki celem poprawy struktury tego gospodarstwa, wykonywaną poza terenem gospodarstwa rolnego5, jak i świadczoną w ramach pomocy sąsiedzkiej6.
Choroba pracownika a wypadek
Za zewnętrzną przyczynę uznaje się nie tylko narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody, ale także praca i czynności samego poszkodowanego (np. potknięcie się, niefortunny odruch). Taką przyczyną jest również nadmierny wysiłek pracownika podczas wykonywania zwykłych czynności dotkniętego schorzeniem samoistnym, gdyż nadmierność jego wysiłku powinna być oceniana przy uwzględnieniu jego indywidualnych właściwości - aktualnego stanu zdrowia, sprawności ustroju7.
Posiadanie samoistnego schorzenia, które doprowadziło do zawału podczas wykonywania pracy nie wyklucza uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli w środowisku pracy zaistniały czynniki przyspieszające bądź pogłębiające proces chorobowy8.
Zgłoszenie wypadku
Zasady zostały określone w Zarządzeniu nr 40 Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 6 lipca 2017 r. w sprawie zasad przyjmowania zgłaszania wypadku przy pracy rolniczej, ustalania jego okoliczności i przyczyn oraz rozpatrywania wniosku o jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej.
Poniżej druk zgłoszenia wypadku - Zgloszenie_wypadku_Druk_KRUS.pdf
Każdy może zgłosić wypadek – w siedzibie KRUS, za pośrednictwem tradycyjnej poczty, maila, przez platformę ePUAP lub drogą telefoniczną.
Świadczenia dla poszkodowanego
Poszkodowany może ubiegać się o jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, jak i o zasiłek chorobowy.
Zasady przyznawania jednorazowego odszkodowania
Określa art. 13 ustawy. Ustala się je dla ubezpieczonego w wysokości proporcjonalnej do określonego procentowo stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Za stały uszczerbek na zdrowiu uznaje się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje ubezpieczonemu. Członkowie rodziny są uprawnieni do świadczenia w przypadku jego śmierci (spowodowanej wypadkiem przy pracy rolniczej) i to niezależnie od stopnia przyczynienia się poszkodowanego do wypadku9.
Wniosek o jednorazowe odszkodowanie - kliknij.
Od dnia 1 stycznia 2022 r. jednorazowe odszkodowanie wynosi 1.033 zł za każdy procent powstałego uszczerbku.
Jednorazowe odszkodowanie nie przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli:
1) spowodował wypadek umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa lub
2) będąc w stanie nietrzeźwości lub będąc pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych lub innych środków o podobnym działaniu, sam w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku.
Pojęcie rażącego niedbalstwa
Za rażące niedbalstwo uważa się świadome, celowe, bez uzasadnionej potrzeby naruszenie przez sprawcę podstawowych zasad bezpieczeństwa oraz ignorowanie następstw swojego zachowania, bez uświadamiania sobie, iż może ono doprowadzić do wypadku, chociaż możliwość wystąpienia takiego skutku w danych okolicznościach jest łatwa do przewidzenia nawet dla osoby o niskiej przezorności i nieposiadającej specjalnej wiedzy10.
Za działanie zbliżone do umyślnego spowodowania wypadku oraz do sytuacji bardzo negatywnie ocenianej społecznie jest spowodowanie wypadku pod wpływem alkoholu lub narkotyków`11.
Przyjmuje się, iż przy ocenie stopnia zaniedbania ostrożności w wykonywaniu czynności (które związane są z przepracowaniem i presją ich ukończenia w terminie) zwłaszcza podczas żniw i wykopów, należy uwzględnić stan bezradności rolnika wskutek wybicia się z rytmu pracy przez awarię maszyny, której naprawa jest skomplikowana12.
Fot. 3 – Za rażące niedbalstwo uważa się spowodowanie wypadku pod wpływem alkoholu.
Zasady bezpiecznej obsługi maszyn
Zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 stycznia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie.
W § 5 ust. 1 Rozporządzenia wskazano, iż kontrola stanu technicznego, regulowanie, wykonywanie doraźnych napraw i prac konserwacyjnych oraz czyszczenie części lub zespołów roboczych sprzętu rolniczego dopuszczalne są po uprzednim unieruchomieniu silnika i wyłączeniu wszystkich napędzanych zespołów tego sprzętu. Podczas każdej przerwy w pracy sprzętu rolniczego jego napęd powinien być wyłączony (zgodnie z § 5 ust. 3 rozporządzenia).
Zasiłek chorobowy
Przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek choroby jest niezdolny do pracy nieprzerwanie przez co najmniej 30 dni. Świadczenie przysługuje za okres czasowej niezdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 180 dni.
Jeżeli po wyczerpaniu okresu zasiłkowego (180 dni), ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy, a w wyniku dalszego leczenia i rehabilitacji rokuje odzyskanie zdolności do pracy, zasiłek przedłuża się na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż o dalsze 360 dni.
Fot. 4 – Poszkodowanemu przysługuje prawo do jednorazowego odszkodowania.
Postępowanie w sprawach wypadków przy pracy
Określa art. 45 ustawy. O wypadku należy powiadomić KRUS bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia jego zaistnienia. Orzeczenie ustalające prawo do świadczenia i stopień trwałej i okresowej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, stałego i długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wydają w pierwszej instancji lekarze rzeczoznawcy Kasy, a w drugiej instancji - komisje lekarskie Kasy.
W przypadku gdy KRUS odmówi ubezpieczonemu wypłaty świadczenia, przysługuje mu prawo odwołania do Sądu za pośrednictwem Organu.
Rolniku, chroń życie i zdrowie swoje, członków rodziny oraz osób wspólnie wykonujących z Tobą pracę, gdyż w niektórych przypadkach naruszenie zasad bezpieczeństwa może wiązać się z odpowiedzialnością na gruncie prawa administracyjnego czy karnego. Bezwzględnie nie wykonuj pracy po spożyciu alkoholu.
Jeśli zainteresował Cię ten artykuł, masz jakieś pytania dotyczące wypadku przy pracy rolniczej lub inne z zakresu prawa, skontaktuj się z Redakcją. Chętnie udzielimy fachowego wsparcia.
1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r., II UKN 176/00, OSNAPiUS 2002 Nr 17, poz. 416.
2. Uzasadnienie uchwały z dnia 29 maja 1980 r., III UZP 2/80, OSNCP 1980/11/208.
3. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 sierpnia 1998 r., II UKN 14/98.
4. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 13 listopada 2012 r., III UK 9/12.
5. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK 373/02.
6. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 kwietnia 2021 r., III USK 92/21.
7. Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 15/62 (OSNCP 1963 nr 10, poz. 215) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1977 r., III PZP 15/76, PiZS 1978 nr 1 s. 44.
8. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1977 r., III PRN 17/77.
9. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 maja 1999 r., II UKN 623/98.
10. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 3 sierpnia 2016 r., I UK 439/15.
11. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 lutego 2021 r., sygn. III USKP 25/21.
12. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 18 maja 2010 r., I UK 335/09.
