Dopłaty bezpośrednie w nowej odsłonie będą wymagały od rolników dużo więcej zaangażowania niż do tej pory. Zrezygnowanie z realizacji dobrowolnych ekoschematów w produkcji roślinnej będzie wiązało się z dopłatami niższymi o około 30% niż do tej pory. Jakie działania będzie trzeba podejmować, aby uzyskać pełne dopłaty?
Ekoschematy są nowym elementem płatności bezpośrednich, które pojawią się od 2023 roku. Mają one za zadanie premiowanie realizacji praktyk korzystnych dla środowiska, klimatu oraz dobrostanu zwierząt. Nie są one obowiązkowe, ale brak ich stosowania będzie wiązał się ze znaczącym spadkiem poziomu otrzymywanych dopłat. Ich wprowadzenie jest związane z nowym planem Wspólnej Polityki Rolnej w Unii Europejskiej. Ich realizacja ma pozytywnie wpłynąć na łagodzenie zmian klimatu, ale także ochronę bioróżnorodności oraz zasobów naturalnych którymi są woda, gleba i atmosfera.
W ramach zaplanowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ekoschematów można znaleźć wiele praktyk związanych z uprawą gleby, wspieraniem bioróżnorodności, bilansowaniem składników pokarmowych i utrzymywaniem prawidłowego płodozmianu. Dotrzymanie części z nich nie będzie wymagało dodatkowych inicjatyw, wykraczających poza to, co robiło się do tej pory w dobrze zarządzanych gospodarstwach.
Ekoschematy są działaniem punktowanym, co oznacza, że im więcej punktów się uzbiera tym większe dopłaty się uzyska – teoretycznie. W praktyce będzie to uzależnione od popularności danego ekoschematu wśród rolników i wsparcie będzie mniejsze, jeżeli pula chętnych przekroczy kopertę finansową z referencyjnymi stawkami. Ponadto łączenie części ekoschematów ze sobą, nie będzie niosło za sobą dodatkowych punktów, ponieważ niemożliwe jest wielokrotne premiowanie praktyk, które realizują ten sam cel. Zapewne więc pierwszy rok będzie wielką niewiadomą co do uzyskania wielkości dopłat.
Fot. 1. Ekoschematy to nowe rozwiązanie w dopłatach bezpośrednich, zachęcające rolników do podejmowania inicjatyw proekologicznych.
Zasady gry
Każdy z ekoschematów w zbiorze „Rolnictwo węglowe” ma na tą chwilę przypisaną liczbę punktów, która może się zmienić w zależności od zainteresowania rolników o czym wspomniano wcześniej. Jeden punkt jest obecnie wyceniony na 22,47 euro, czyli około 100 złotych/hektar. Aby móc uzyskać płatność w ramach ekoschematów należy zebrać co najmniej taką liczbę punktów, która odpowiada realizacji najwyżej punktowanego ekoschemtu na ¼ powierzchni użytków rolnych. W tej chwili najwyżej notowany ekoschemat posiada 5 punktów. Oznacza to, że gospodarstwo o powierzchni 30 ha musi zebrać co najmniej 37,5 punktu, a gospodarstwo o powierzchni 100 ha co najmniej 125 punktów. Co ważne, punkty te można zbierać w ramach różnych ekoschematów, przy czym na jednej działce rolnej można łączyć ze sobą tylko wybrane działania.
Ekoschematem najłatwiejszym do spełnienia do spełnienia będzie „Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia”. Za spełnienie wymagań związanych z bilansowaniem azotu oraz nawożenia opartego o badania zawartości P, K i Mg będzie przysługiwał 1 punkt (~100 zł) /ha. Dostępne będzie także rozszerzenie tego wariantu o wapnowanie gruntów ornych z pH poniżej 5,5 który wyceniony został na 3 pkt/ha, jednak nie częściej niż raz na 4 lata.
Wspierając walkę z erozją gleb będzie można skorzystać z ekoschematu „Uproszczone systemy upraw” gdzie za stosowanie bezorkowych systemów uprawy roślin będzie można liczyć na 4 pkt/ha. Jest to bardzo kusząca praktyka, która sama w sobie przynosi oszczędności a będzie dodatkowo płatna w postaci dopłat. Skutkować to może rozwojem usług związanych z uproszczoną uprawą, ale z drugiej strony, duże zainteresowanie może obniżyć premiowanie tego ekoschematu.
Stosunkowo nieskomplikowanym ekoschematem do zrealizowania będzie „Zróżnicowana struktura upraw”. Osiągana w ramach tego działania poprawa jakości gleby i zwiększenie zawartości materii organicznej będzie wiązało się z przyznaniem 3 pkt/ha. Warunkiem do spełnienia jest uprawianie co najmniej 3 różnych upraw, przy czym uprawa główna nie może przekraczać 65%, a udział trzeciej uprawy nie może być niższy niż 10%. Ponadto wymagany jest 20% udział w zasiewach gatunków roślin z pozytywnym wpływem na bilans materii organicznej (np. bobowate, trawy). Aktualnie nie jest doprecyzowane czy w tym gronie znajdą się też powierzchnie międzyplonów czy zazielenień. Aby zrealizować ten ekoschemat nie możemy mieć również w płodozmianie więcej niż 30% roślin zubażających glebę w materię organiczną (np. okopowe). Ostatnim wymaganiem jest to, aby zboża i rzepak łącznie nie przekraczały 65% zasiewów. Choć z pozoru łatwy do zrealizowania ekoschemat w większych gospodarstwach z produkcją roślinną, to jego zrealizowanie go w niewielkich gospodarstwach utrzymujących bydło lub trzodę, może być problematyczne z powodu przeznaczania wielkości gruntów do uprawy kukurydzy na kiszonkę lub zbóż do skarmiania zwierzętami.
Fot. 2. Ekoschematy są przewidziane zarówno dla producentów roślin jak i produkcji zwierzęcej.
W ekoschematach wspierana jest także ochrona Trwałych Użytków Zielonych przez działanie „Ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt”. Utrzymywanie pogłowia od 0,3 do 2,0 DJP na hektar TUZ-ów w gospodarstwie będzie wiązało się z przyznaniem 5 punktów na hektar użytków zielonych. Wymogiem jest zakaz przeorywania TUZ-ów w okresie realizacji programu.
Ekoschematem przeznaczonym dla gospodarstw z produkcją zwierzęcą jest „Wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji”. Wykonanie praktyki ograniczającej emisję amoniaku do atmosfery będzie musiało być potwierdzone wykonaniem zdjęć aplikacją Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa a premiowane to będzie dwoma punktami/ha. Z kolei rolnicy utrzymujący zwierzęta w bezściółkowych systemach będą mogli skorzystać z ekoschematu „Stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych” za 3 pkt/ha.
Dla gospodarstw niewykorzystujących słomy do produkcji zwierzęcej przewiduje się ekoschemat pt. „Wymieszanie słomy z glebą”. Za realizację tego zadania na jednym hektarze gruntów będą przysługiwały 2 punkty.
Utrzymywanie międzyplonów ozimych złożonych z co najmniej dwóch gatunków wysianych w terminie najpóźniej do 1 października i utrzymywanych do 15 lutego, lub wykonanie wsiewki roślin bobowatych drobnonasiennych w uprawę główną będzie premiowane pięcioma punktami na hektar w ramach ekoschematu „Międzyplony ozime/Wsiewki śródplonowe”. Realizacja tego proekologicznego działania choć szlachetna w swoim zamiarze, to może bardzo utrudnić gospodarowanie w realiach wciąż pogłębiającego się deficytu wodnego. Utrzymywanie międzyplonu ozimego będzie wiązało się z wykonaniem orki wiosennej, co znacznie przesuszy glebę. Pewnym rozwiązaniem jest realizacja tego ekoschematu w połączeniu z bezorkowymi systemami upraw, jednak w tym wypadku będziemy mogli się ubiegać o premiowanie jednego z tych zadań, ponieważ zasady programu uniemożliwiają ubieganie się o wsparcie obu wymienionych zadań na jednej działce. Powodem jest zakaz podwójnego finansowania działań realizujących ten sam cel, czyli w tym wypadku ochrona gleb przed erozją.
Tab. 1. Zaproponowane stawki punktowe za realizację ekoschematów z praktyk Rolnictwa węglowego
|
Lp. |
Praktyki w ramach ekoschematu Rolnictwo węglowe |
Orientacyjna liczba pkt. / ha (1pkt ≈100 PLN) |
|
1. |
Ekstensywne użytkowanie trwałych użytków zielonych z obsadą zwierząt |
5 |
|
2. |
Międzyplony ozime/Wsiewki śródplonowe |
5 |
|
3A |
Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant podstawowy |
1 |
|
3B |
Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant z wapnowaniem |
3 |
|
4 |
Zróżnicowana struktura upraw |
3 |
|
5 |
Wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji |
2 |
|
6 |
Stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo |
3 |
|
7 |
Uproszczone systemy uprawy |
4 |
|
8 |
Wymieszanie słomy z glebą |
2 |
Programy bonifikowane
Oprócz programów punktowych które omówiono powyżej zakłada się 4 programy, których realizacja będzie wiązała się z przyznaniem określonej płatności za hektar zrealizowanego programu:
„Obszary z roślinami miododajnymi” – to program, w którym będzie można otrzymać ok. 269,21 EUR/ha za założenie obszaru z mieszanką co najmniej dwóch gatunków roślin miododajnych i nieprowadzenia na nim produkcji rolnej do 31 sierpnia. Zakaz ten obejmuje koszenie, wypas i stosowanie ŚOR.
„Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin” – jest to ciekawe zadanie, dla gospodarstw posiadających w swojej strukturze Trwałe Użytki Zielone, ponieważ do odpowiadającej im powierzchni gruntów ornych będzie można otrzymać ok. 292,13 EUR /ha za uprawę roślin zgodnie z metodykami integrowanej produkcji roślin, do której tak naprawę jesteśmy zobowiązani od momentu wejścia do Unii Europejskiej. Wymogiem jest bycie pod nadzorem jednostki certyfikującej Integrowaną Produkcję Roślin.
„Biologiczna ochrona upraw” – to działanie będzie premiowane ok 89,89 EUR/ha za ochronę roślin preparatami mikrobiologicznymi, zastępując chemiczne środki ochrony roślin. Zastosowanie konwencjonalnych środków będzie możliwe w ostateczności, gdy patogeny nie zostaną zniszczone przez preparaty mikrobiologiczne.
„Retencjonowanie wody na TUZ” – to ostatnie specyficzne działanie wspierane ok.63,15 EUR /ha. Otrzymanie wsparcia będzie możliwe po wystąpieniu w danym roku zalania lub podtopienia określanego jako wysycenia profilu glebowego wodą w 80% w okresie 1 maja do 30 września przez co najmniej 12 kolejnych dni. Bonifikata będzie przysługiwała również gospodarstwom, które obecnie objęte są pakietami Rolno-środowiskowo-klimatycznych PROW 2014-2020, interwencji Rolnictwo ekologiczne i działania Rolnictwo ekologiczne w ramach PROW 2014-2020, a także w ramach korzystania z ekoschematu „ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt”.
Fot. 3. Łączenie ekoschematów, a więc uzyskiwanie większego wsparcia do hektara uprawy jest możliwe tylko wtedy, gdy zadania nie wykluczają się lub nie realizują tego samego celu (źródło gov.pl)
Nie wszystko można ze sobą łączyć
Płatności za ekoschematy nie podlegają kumulacji w pewnych kombinacjach. Jeżeli realizują ten sam cel lub wzajemnie się wykluczają, wówczas będzie należało wybrać z której płatności chcemy skorzystać. Pełna lista możliwości łączenia ze sobą ekoschematów znajduje się na fotografii 4.
