Wraz ze zmianą sposobów przyznawania dopłat bezpośrednich od tego roku, wchodzą w życie nowe zasady warunkowości. To od ich spełnienia będzie zależało czy nie zostaną zastosowane potrącenia z przysługującej kwoty. Co ważne, część wymagań do tej pory dodatkowo płatnych, stało się obligatoryjne, aby zachować pełną wysokość dopłat.
O zmianach w przyznawaniu dopłat bezpośrednich pisaliśmy w poprzednich artykułach. Wyjaśniliśmy na czym polegają ekoschematy (kliknij tutaj) oraz sprawdziliśmy czy te zmiany są korzystne finansowo dla rolników (kliknij tutaj). W tym artykule prześledzimy ostanie zmiany, jakie niesie za sobą wprowadzenie przepisów nowej Wspólnej Polityki Rolnej. Zasady te są bardzo ważne, bo od ich przestrzegania zależy, czy nie zostaną nam nałożone kary, które mogą wynieść do 3% całkowitej wysokości dopłat. Ich wielkość może zostać zmniejszona lub objąć nawet całą kwotę płatności – w zależności od skali przewinień.
Nowe normy do spełnienia po polsku nazywane są praktykami dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (DKR) z angielskiego GAEC. Są połączeniem i uzupełnieniem znanych do tej pory rolnikom zasad wzajemnej zgodności (cross-compliance) i zazielenienia. Do tej pory za to działanie przysługiwała dodatkowa płatność, lecz od teraz jest to zasada, od której będzie zależało, czy dopłaty otrzymamy w pełnej wysokości. Wraz z podstawowymi zasadami z zakresu zarządzania (SMR) normy te są nowym i obowiązkowym elementem płatności bezpośrednich. Ich zasady skupiają się na zapewnieniu bezpieczeństwa w aspekcie:
- Klimatu i środowiska (GAEC 1, 2, 3),
- Wody (GAEC 4, SMR 1, 2),
- Gleby (GAEC 5, 6, 7),
- Różnorodności biologicznej i krajobrazu (GAEC 8, 9, SMR 3, 4),
- Zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zdrowotności roślin (SMR 5, 6, 7, 8),
- Dobrostanu zwierząt (SMR 9, 10, 11).
Fot.1. Większość obowiązkowych norm reguluje kwestie postępowań i zasad gospodarowania, zarządzania kwestiami środowiskowymi i klimatycznymi.
- Klimat i środowisko
- GAEC 1 : Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o stosunek powierzchni trwałych użytków zielonych do powierzchni użytków rolnych na poziomie krajowym. – Zasada ta reguluje kwestie krajowe, w ramach, których nie można dopuścić do zmniejszenia się powierzchni Trwałych Użytków Zielonych w Polsce o więcej niż 5% w stosunku do roku referencyjnego 2018, kiedy to TUZ-y zajmowały 18,33% wszystkich użytków rolnych. Po przekroczeniu tego poziomu zostanie wprowadzony zakaz likwidacji TUZ-ów, a rolnicy będą zobowiązani do odtworzenia brakującej powierzchni tych proekologicznych terenów.
- GAEC 2: Ochrona terenów podmokłych i torfowisk – Norma ta wejdzie w życie w 2025 roku, do kiedy to wymogi zostaną doprecyzowane i wprowadzone na wyznaczonych obszarach podmokłych i torfowiskach.
- GAEC 3: Zakaz wypalania gruntów rolnych. – To dobrze znana rolnikom zasada, która dopuszcza taką praktykę tylko punktowo w wypadkach związanych ze zdrowiem roślin, po zleceniu przez inspektora PIORiN-u. W przypadku działania siły wyższej i klęski żywiołowej, pożar nie będzie przyczyną zmniejszenia płatności.
- Woda
- GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych. – Zasada ta zakazuje rolnikom stosowania nawozów i środków ochrony roślin w strefie do 3 metrów od wód powierzchniowych takich jak np. rzeki, jeziora, stawy.
- SMR 1: Ramowa dyrektywa wodna – Wprowadza wymogi kontroli pozwoleń, w tym między innymi na pobór wód w ilości średniorocznej większej niż 5 m3 na dobę. Są to zwykle pozwolenia na zużywanie wody do nawadniania gruntów.
- SMR 2: Ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego – Jest to utrzymanie znanych przepisów rolnikom dotyczących m.in. terminów i maksymalnych dawek stosowania nawozów azotowych, sposobów przechowywania nawozów naturalnych, posiadania i przechowywania dokumentacji.
Fot.2. Zasady Dobrej Kultury Rolnej standardami przestrzeganymi do tej pory przez rolników.
- Gleba
- GAEC 5: Zarządzanie orką w celu zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, biorąc pod uwagę nachylenie terenu. – Zasada ta wprowadza zakaz uprawy roślin w szerokich rzędach wzdłuż stoków o nachyleniu powyżej 14% oraz zakazu utrzymywania tych gleb bez okrywy roślinnej od 1 listopada do 15 lutego.
- GAEC 6: Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach. – Wprowadzenie obowiązku utrzymywania okrywy ochronnej na 80% gruntów ornych w gospodarstwie w okresie od 1 listopada do 15 lutego. Zasadę tą spełnią uprawy ozime, międzyplony ozime, pozostawione ścierniska, resztki pożniwne i mulcz.
- GAEC 7: Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych. – Do przestrzegania tej zasady zostały zobowiązane gospodarstwa o powierzchni większej niż 10 ha. Warunkiem spełniającym wymagania prowadzenia corocznego zmianowania uprawy na 40% gruntów ornych. Zasadę również uzna się za spełnioną, jeśli pomiędzy dwuletnią uprawą tego samego gatunku pojawi się międzyplon ozimy, ścierniskowy lub wsiewka, utrzymywane co najmniej 8 tygodni. Jednocześnie na wszystkich glebach w gospodarstwie, ten sam gatunek w plonie głównym nie będzie mógł występować dłużej niż 3 lata. Wymienione zasady nie obejmują upraw pozytywnie wpływających na poprawę i zachowanie potencjału gleby (np. bobowate, trawy, rośliny pastewne, mieszanki bobowatych z trawami, grunty ugorowane i rośliny wieloletnie). Ta zasada wymusza także uprawę co najmniej trzech różnych gatunków na gruntach ornych w taki sposób, aby uprawa główna nie stanowiła więcej niż 65% GO, a dwie uprawy nie więcej niż 90% GO. Z tego obowiązku wyłączone są gospodarstwa wykorzystujące co najmniej 75% swoich gruntów ornych na produkcję traw i roślin pastewnych, strączkowych i ugorowanych, lub gdy 75% użytków rolnych stanowią TUZ-y lub jest wykorzystywane do produkcji traw i roślin pastewnych lub stanowi sumę powyższych. Z normy są również zwolnione gospodarstwa ekologiczne.
- Różnorodność biologiczna i krajobraz
- GAEC 8: Utrzymanie elementów i obszarów nieprodukcyjnych. – Ten warunek zobowiązuje do:
- Zachowania elementów krajobrazu takich jak pomniki przyrody, oczka wodne do 100 m2, rowów do 2 m szer.,
- Zakazu przycinania drzew i żywopłotów podczas okresów lęgowych i wychowu młodych ptaków (nie dotyczy sadów, wierzb i zagajników w krótkiej rotacji),
- Utrzymanie minimum 4% GO w gospodarstwie jako obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym ugorowane (dawniej zazielenienie). Obniżenie tego odsetka do 3% jest możliwe po przeznaczeniu przez rolnika dodatkowych 4% gruntów na międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez ŚOR. Podobnie jak przy zazielenieniu, różne elementy krajobrazu mają swoje współczynniki ważenia i przeliczania.
- GAEC 9: Zakaz przekształcania lub zaorywania TUZ wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000. – W ramach tej zasady rolnicy są objęci zakazem likwidowania TUZ-ów uznane za cenne przez właściwe organy, na terenie obszarów Natura 2000.
- SMR 3- Ochrona dzikiego ptactwa
- SMR 4- Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk dzikiej fauny i flory. – W obu normach zarządzania obowiązuje wymóg ochrony ptaków i roślin na terenie obszarów Natura 2000.
Fot.3. Nieprzestrzeganie zasad będzie wiązało się z ryzykiem nałożenia sankcji na część dopłat.
- Zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowotność roślin
- SMR 5: Bezpieczeństwo żywności i pasz. – Zbiór zasad dotyczących bezpieczeństwa żywności, higieny produktów spożywczych, wymaganej dokumentacji, wymagań w zakresie produkcji mleka.
- SMR 6: Zdrowie zwierząt – W celu ochrony zdrowia ludzi, zakazuje się podawania zwierzętom hormonów, stymulujących ich wzrost. Dotyczy to tyreostatyków, stylbenów, estradiolu, beta-agonistyków. Nie dotyczy to podawanych pod kontrolą lekarza środków leczniczych i zootechnicznych.
- SMR 7: Zdrowotność roślin – Obowiązki dotyczące stosujących środki ochrony roślin do ich użytkowania zgodnie z etykietą, przy użyciu sprawnych technicznie urządzeń i prowadzenia dokumentacji w tym zakresie, oraz posiadania stosowanych uprawnień.
- SMR 8: Zrównoważone stosowanie pestycydów – Zasady regulujące ograniczenia w stosowaniu ŚOR na obszarach chronionych, zasady postępowania z opakowaniami po ŚOR, resztkami cieczy, utylizacją niewykorzystanych środków.
- Dobrostan zwierząt
- SMR 9: Dobrostan cieląt
- SMR 10: Dobrostan świń
- SMR 11: Dobrostan zwierząt hodowlanych – Zasady te określają wymagania dobrostanowe związane z utrzymywaniem i opieką nad zwierzętami
Wyjątki w 2023 roku
W związku z zagrożeniem bezpieczeństwa żywnościowego wywołanym agresją Rosji na Ukrainie, na bieżący rok wstrzymano obowiązek stosowania zasady GAEC 7 dotyczącej zmianowania roślin oraz z normy GAEC 8 wyłączono zakaz produkcji rolnej na gruntach ugorowanych – z wyjątkiem kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji. Do 2025 również nie obowiązuje norma GAEC 2, w związku z czasem potrzebnym na opracowanie planów.
Sankcje za nieprzestrzeganie zasad
W przypadku nieprzestrzegania przytoczonych wyżej norm i zasad rolnicy będą dyscyplinowani współmiernie do przewinień. Co do zasady, niezgodność z obowiązującymi wymogami może skutkować 3-procentowym uszczupleniem całości dopłat. Jednak, jeśli kontrola wykaże, że przewinienie było nieumyślne, niecelowe i o niewielkiej szkodliwości może nałożyć karę od 1%. Odwrotnie w przypadku nieumyślnego zaniedbania, sankcja ta może zostać podwyższona do 5%. W przypadku ujawnionych celowych niezgodności kara może wynosić 20% całości dopłat, a w przypadku powtarzających się niezgodności rolnik może zostać pozbawiony nawet całości dopłat bezpośrednich! Warto więc dobrze zapoznać się z aktualnymi zasadami i sumiennie przestrzegać.
