Standardowo stosowane środki dezynfekcyjne dedykowane wobec wirusa ASF są szkodliwe dla ludzi, zwierząt oraz środowiska. Z tego powodu naukowcy poszukują bardziej naturalnych i bezpieczniejszych środków do stosowania w gospodarstwach. Zadania tego podjęli się niedawno badacze z Instytutu Weterynaryjnego w Puławach oraz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Udało im się znaleźć skuteczny wobec ASF środek oparty na ekstrakcie z pospolitej rośliny.
Skuteczne, lecz problematyczne środki
W bioasekuracji skoncentrowanej na zapobieganiu wybuchu afrykańskiego pomoru świń w gospodarstwach niezwykle ważne są odpowiednie czyszczenie i dezynfekcja pomieszczeń, sprzętu i pojazdów. Do tego celu mamy już cały szereg środków chemicznych, które są mniej lub bardziej skuteczne i wygodne w stosowaniu. Szczegółowo opisywaliśmy je tutaj: ASF – porównujemy środki dezynfekcyjne. Które są najlepsze? oraz tutaj: Skuteczne tylko 2 z 4 polecanych na ASF środków.
Standardowe środki dezynfekcyjne skierowane wobec ASF mają jednak szereg ograniczeń – niektóre z nich niekorzystnie wpływają na powierzchnie, a większość jest toksyczna dla zwierząt gospodarskich oraz ludzi. Przykładowo popularny i niezwykle skuteczny wobec wirusa formaldehyd jest uznawany za potencjalny związek rakotwórczy. Z tego powodu należy ściśle przestrzegać zaleceń producentów dotyczących stężeń środków aplikowanych na fermie, informacji czy mogą być stosowane w obecności zwierząt oraz ochrony własnego zdrowia poprzez stosowanie stroju ochronnego. Pozostałości silnych dezynfekcyjnych środków chemicznych przyczyniają się ponadto do zanieczyszczenia wody i gleby w środowisku.
Z tych powodów znalezienie nowych, bezpiecznych i bardziej przyjaznych środowisku środków dezynfekcyjnych do stosowania w gospodarstwach zdecydowanie ma sens. Ich poszukiwanie warto rozpocząć sięgając do stosowanych przez wieki środków wirusobójczych opartych na naturalnych wyciągach roślinnych. Współczesna nauka udowodniła, że wiele ziół jest skutecznych w profilaktyce i leczeniu zakażeń wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych, niektóre mają też duży potencjał jako naturalne środki dezynfekcyjne. Za działaniem przeciwdrobnoustrojowym ziół stoją zawarte w nich unikalne substancje, które rośliny wytwarzają dla własnej ochrony i odstraszania roślinożerców.
Działanie wyciągów z ziół może się jednak różnić w zależności od tego, z której części rośliny i w jaki sposób je przygotowano, ponadto nie są skutecznie wobec wszystkich patogenów. Z tego powodu przed praktycznym zastosowaniem na szerszą skalę wymagają szczegółowych badań. Pojawiały się już donosy o wyciągach roślinnych skutecznych w łagodzeniu infekcji ASF u trzody chlewnej: Lek na ASF z cebuli i wina. W dalszym ciągu jest to niestety temat słabo eksplorowany.
Eksperymentu z użyciem wyciągów z ziół do dezynfekcji skierowanej na wirusa ASF podjęli się niedawno naukowcy z Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach oraz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Odkrywana na nowo moc ziół
Naukowcy do eksperymentu wybrali ekstrakty pozyskane z 14 różnych roślin. W sumie w badaniu wykorzystano:
- Ekstrakt z nasion czarnej porzeczki, o stężeniu 100%
- Ekstrakt z nasion aronii, o stężeniu 100%
- Ekstrakt z nasion truskawki, o stężeniu 100%
- Ekstrakt z nasion malin, o stężeniu 100%
- Ekstrakt z liści i kwiatów tymianku, o stężeniu 2%
- Ekstrakt ze skrzypu polnego, o stężeniu 2,5%
- Ekstrakt z liści mięty pieprzowej, o stężeniu 3,5%
- Ekstrakt z liści aloesu, o stężeniu powyżej 99%
- Ekstrakt z liści wąkrotki azjatyckiej, o stężeniu 2%
- Ekstrakt z owoców limonki, o stężeniu 2%
- Ekstrakt z liści melisy, o stężeniu 2%
- Ekstrakt z ogórka, o stężeniu 1,75%
- Ekstrakt z liści pokrzywy zwyczajnej, o stężeniu 3%
- Ekstrakt z nasion kozieradki, o stężeniu 3%
Wszystkie wybrane rośliny są znane z działania drobnoustrojowego, a wiele z nich jest powszechnie stosowanych w tym celu w suplementach diety, lekach oraz kosmetykach. Ekstrakty do eksperymentu z wirusem ASF pozyskano z Instytutu Syntez Chemicznych w Puławach oraz firmy kosmetycznej Bandi.
Działanie wyciągów roślinnych było badane w 3 różnych stężeniach: niskim (30%), średnim (60%) i wysokim (80%). Ekstrakty dodawano do roztworów zawierających aktywnego wirusa ASF w wysokiej koncentracji. Roztwory z wirusem były dodatkowo zanieczyszczane materiałem organicznym – w niskim lub wysokim stopniu. Ten dodatek pozwolił lepiej odzwierciedlić warunki spotykane w praktyce. Powierzchnie w gospodarstwach, na które działają środki dezynfekcyjne, zazwyczaj są w jakimś stopniu pokryte zabrudzeniami. Roztwory z wirusem i ekstraktami roślinnymi inkubowano przez 7 dni. Ich działanie porównano z podchlorynem sodu, a więc standardowym, bardzo skutecznym środkiem.
Który ekstrakt niszczył wirusa ASF?
Początkowo wyniki wskazywały na to, że wyciągi roślinne z mięty pieprzowej, kozieradki oraz pokrzywy zwyczajnej w średnim i wysokim stężeniu są bardzo efektywne w zmniejszaniu koncentracji wirusa ASF w roztworach. Badacze stwierdzili jednak, że za efekt ekstraktów mógł odpowiadać tutaj składnik roztworu wodnego, w którym znajdowały się zioła – a więc glikolu propylenowego.
Naukowcy potwierdzili, że wobec wirusa bardzo skuteczny był roztwór mięty pieprzowej w najniższym, 1% stężeniu (30% ekstraktu w roztworze, dające stężenie 1% samego wyciągu z mięty). W tym przypadku nie stwierdzono, aby za działanie odpowiadały inne składniki wyciągu roślinnego, koncentrację wirusa zmniejszyła więc faktycznie mięta pieprzowa. Obniżyła ona miano (ilość) wirusa o ponad 99,99%.
Dość silną redukcję ilości wirusa w roztworze zaobserwowano również dla wyciągu z melisy w stężeniu 2%. Była ona skuteczna również w przypadku roztworu silnie zanieczyszczonego materią organiczną. Średnio skuteczne działanie zaobserwowano ponadto dla ekstraktu z tymianku w stężeniu 1% i 2%. Wyciągi z nasion (czarnej porzeczki, aronii, truskawki i malin), mimo wysokiego stężenia, okazały się nieskuteczne wobec wirusa ASF. Pozostałe ekstrakty roślinne zastosowane w eksperymencie także poległy w konfrontacji z patogenem.
Gdyby w przyszłości miały powstać ziołowe środki dezynfekcyjne dedykowane wobec wirusa ASF, mogłyby się opierać na ekstrakcie z mięty pieprzowej, być może w połączeniu z innymi, nieco mniej skutecznymi ziołami. Zawartość w ekstraktach glikolu propylenowego byłaby wtedy dodatkowym czynnikiem wirusobójczym.
Jak podsumowują swoje badania naukowcy, udało im się znaleźć środek dezynfekujący skuteczny wobec wirusa ASF, który jest naturalny, bezpieczny dla zwierząt, ludzi i środowiska, a dodatkowo ekologiczny, biodegradowalny, tani i łatwodostępny.
Na podstawie:
Juszkiewicz, M., Walczak, M., Woźniakowski, G., & Szczotka-Bochniarz, A. (2021). Virucidal Activity of Plant Extracts against African Swine Fever Virus. Pathogens, 10(11), 1357.
