Dudek to ptasi celebryta. Znany, przynajmniej z nazwy i podziwiany, choćby za kontrastowe pomarańczowawe ubarwienie i strojny pióropusz na głowie. Kiedyś kojarzony niemalże wyłącznie z sielskim krajobrazem wierzb położonych w dolinach rzek i zbierającym pokarm na krowich czy końskich odchodach. Dziuplastych drzew coraz mniej, podobnie jak koni i luźno wypasanych krów. A jednak dudek sobie radzi i to nadzwyczaj dobrze.
Należy do nielicznych gatunków, pośród tzw. grupy FBI, składających się na Farmland Bird Index, jednego z oficjalnie stosowanych wskaźników stanu środowiska w krajach członkowskich Unii Europejskiej. FBI to zagregowany indeks stanu populacji 22 gatunków ptaków typowych dla siedlisk krajobrazu rolniczego. Jest on traktowany jako wskaźnik stanu "zdrowia" ekosystemów użytkowanych rolniczo, stanowiących przecież aż ok. 60% powierzchni Polski.
Dudek – ilustracja z książki Rozum z ptakami odlatuje (kliknij) – rys. Jan M. Kaczmarek
W latach 2000-2021 wykazano spadek wartości wskaźnika zmian liczebności ptaków krajobrazu rolniczego w skali naszego kraju. Tempo spadku wynosiło około 1% na rok. Wartość wskaźnika w 2021 r. wg MPPL była najniższa w historii badań (0.72); w stosunku do roku poprzedniego wynik był niższy o 8%. A jednak na tym tle dudek nie tylko trzyma się zaskakująco dobrze, a nawet jego populacja wykazuje pewien istotny statystycznie wzrost liczebności. Podobne trendy odnotowano w wielu regionach. Na przykład, kiedy w 1997 rozpoczynaliśmy badania w krajobrazie rolniczym południowej Wielkopolski, każde spotkanie dudka to było coś, a dzisiaj staje się powszedniością. Jak to się stało? Nie znamy dokładnej odpowiedzi, zaś pieczołowicie gromadzone dane o miejscach rozrodu, miejscach zdobywania pokarmu, składzie diety, a nawet interakcjach z innymi gatunkami, wciąż zalegają w notatnikach i czekają na lepsze czasy, kiedy dokonamy ich analiz i podsumowania. Na pewno jednak dudkowi pomaga … obecność człowieka. To ptak, który nie tylko gniazduje na brzegach wsi, ale potrafi zakładać gniazda w szopach, a nawet w starszych budynkach mieszkalnych(!). Ponadto regularnie koszone trawniki, to substytut pastwiska. Nie zaskakuje więc widok z okna wiejskiego domu żerującego dudka. By tego ptaka podziwiać, to najlepiej dudka przywabić? Nie wystarczy sam stół, czyli miejsce zdobywania pokarmu, potrzeba także sypialni, bawialni i pokoju dziecięcego – czyli dziupli, albo coraz częściej po prostu skrzynki lęgowej.
Przypatrzmy się pewnej wyjątkowej sytuacji. W Szwajcarii, gdzie ze względu na przekształcenia rolnictwa dudek był bliski wyginięcia w latach 80-tych ubiegłego wieku, dokonano bardzo skutecznej odbudowy liczebności populacji tego gatunku. Szwajcarski program aktywnej ochrony dudka doczekał się wielu prac naukowych, w tym takich pokazujących, że w kształtowaniu wzrostu jego populacji warto uzbroić się w cierpliwość. Konieczna jest współpraca ornitologów teoretyków, z praktykami ochrony ptaków i lokalną społecznością. Tamtejsze doświadczenia zostały nawet szeroko wykorzystywane w przygotowywaniu programów ochrony ptaków na całym świecie, a jedna z prac opisujących to zjawisko doczekała się nawet okładki w prestiżowym magazynie BioScience – z dudkiem na okładce. Lokalnie bowiem różne czynniki mogą odgrywać kluczową rolę. Jedno jednak jest pewne, dobrze przygotowane i powieszone budki lęgowe (kliknij) pomagają. Gorąco zachęcamy do ich stosowania, zwłaszcza, że korzystają z nich inne gatunki, np. kawka, czy kto wie, może nawet barwna kraska. To by było coś wspaniałego!
Literatura:
Arlettaz, R., Schaub, M., Fournier, J., Reichlin, T. S., Sierro, A., Watson, J. E., & Braunisch, V. (2010). From publications to public actions: when conservation biologists bridge the gap between research and implementation. BioScience, 60(10), 835-842.
Berthier, K., Leippert, F., Fumagalli, L., & Arlettaz, R. (2012). Massive nest-box supplementation boosts fecundity, survival and even immigration without altering mating and reproductive behaviour in a rapidly recovered bird population. PloS one, 7(4), e36028.
Charter, M., Leshem, Y., Ezer, A., Aviel, S., & Chikatunov, V. (2008). The first record of use of a nest box by Hoopoe Upupa epops in Israel. Acrocephalus, 29(29), 105-107.
Dudzik, K., & Solawa, L. (2003). Gniazdowanie dudka Upupa epops w budynku mieszkalnym. Kulon, 8(1), 106-107.
Halmos, G., Nagy, K., Karcza, Z., & Szép, T. (2015). The status of the Hoopoe in Hungary: a review. Ornis Hungarica, 23(2), 1-9.
Maluśkiewicz, M., & Gutowski, M. (2015). Liczebność i miejsca gniazdowania dudka Upupa epops w dolinie Noteci pomiędzy miejscowościami Ujście i Wieleń. Ptaki Wielkopolski 4: 44-52
