Wiele informacji dotyczących biologii i ekologii ptaków i nietoperzy pochodzi z badań w budkach lęgowych. Budki służą ochronie ptaków i ssaków bezpośrednio, jako miejsca rozrodu i odpoczynku, ale także pośrednio – właśnie jako miejsca umożliwiające wykonywanie ciekawych badań. O takim naukowym wykorzystaniu domków dla owadów było znacznie mniej wiadomości. Ale to dzięki nim dowiedzieliśmy się ostatnio o diecie dzikich pszczół w miastach.
Miałem wielką przyjemność uczestniczyć w tych badaniach szczegóły poniżej – a koordynowanych przez Joana Casanelles-Abella z WSL w Szwajcarii. Praca ukazała się znanym angielskim czasopiśmie Journal of Applied Ecology w otwartym dostępie – PDF tutaj - kliknij.
Znajomość diety miejskich dzikich pszczół pomaga zrozumieć, w jaki sposób dzikie pszczoły zależą od miejskich zasobów kwiatowych. W szczególności wskazuje to, które rośliny mają kluczowe znaczenie dla przetrwania larw i jak dieta wpływa na rozmieszczenie dzikich pszczół w miastach. Jakie są implikacje dla ochrony dzikich pszczół w miastach wynikające z tego badania?
Dzikie pszczoły są zależne od zasobów pyłku i nektaru, zarówno w stadium dorosłym, jak i larwalnym. Wiele dzikich gatunków pszczół preferuje wybrane gatunki roślin, co nazywane jest również specjalizacją pokarmową. Niektóre gatunki pszczół mają silne preferencje pokarmowe i zbierają pyłek zaledwie z garstki dostępnych gatunków roślin (pszczoły wyspecjalizowane), podczas gdy inne są znacznie mniej selektywne i zbierają pyłek z wielu gatunków roślin (gatunki bez specjalizacji pokarmowej). Zrozumienie odżywania dzikich pszczół ma zasadnicze znaczenie dla ich ochrony - dostępu do właściwych roślin.
Dobrze wiemy, że w ostatnich dekadach doszło do zmniejszenia się zasobów kwiatowych w krajobrazie rolniczym, co negatywnie wpływa na pszczoły. Jednakże sytuacja może być zupełnie inna w miastach, i w rzeczywistości to właśnie tereny miejskie mogą być bogatsze w rośliny kwiatowe. Na terenach zurbanizowanych znajdziemy mieszankę gatunków rodzimych i egzotycznych, a także odmian uprawnych, będącą efektem działalności ogrodniczej wykonywanej przez mieszkańców miasta oraz przez instytucje prywatne i publiczne. Czy pszczoły czerpią korzyści z unikalnych miejskich zgrupowań roślinnych?
Badanie diety dzikich pszczół w europejskich miastach
W ramach europejskiego projektu BioVEINS analizowaliśmy dietę larw dzikich pszczół w pięciu europejskich miastach (Antwerpia, Belgia; Paryż, Francja; Poznań, Polska; Tartu, Estonia; Zurych, Szwajcaria). Wybraliśmy cztery gatunki pszczół dziko żyjących, które prowadzą samotny tryb życia (nie tworzą rodzin, a wszystkie samice mogą się rozmnażać), budują gniazda w różnych szczelinach, na przykład w pustych łodygach roślin, mogą też gniazdować w tzw. „hotelach dla pszczół” i są powszechne na obszarach miejskich: murarka rogata (Osmia cornuta), murarka ogrodowa (Osmia bicornis), nożycówka pospolita (Chelostoma florisomne) i samotka pospolita (Hylaeus communis).
Zainstalowaliśmy hoteliki dla pszczół, aby pszczoły skłonić do gniazdowania na 80 terenach zielonych, rozmieszczonych w wymienionych pięciu miastach. Po sezonie zebraliśmy hotele i przynieśliśmy do laboratorium, gdzie wyodrębniliśmy próbki pyłku z gniazd. Następnie wykonaliśmy analizy genetyczne próbek pyłku, dzięki czemu dowiedzieliśmy się jakie gatunki roślin były wykorzystywane przez pszczoły.
Znaczenie drzew miejskich
Zaskakującym wynikiem naszych badań było to, że powszechnie znane rośliny miejskie, takie jak mniszek lekarski i koniczyna, które są ważnymi zasobami kwiatowymi w miastach, tylko w bardzo niewielkim stopniu stanowiły składnik diety stadiów larwalnych badanych gatunków pszczół. I odwrotnie, gatunki drzewiaste okazały się szeroko wykorzystywanym zasobem kwiatowym. Na przykład samotka pospolita - częściej zbierała pyłek z drzew ozdobnych (głównie perełkowca japońskiego, Styphnolobium japonicum), zwłaszcza w miejscach z niewielką ilością zieleni.
Utrzymanie zróżnicowanej roślinności, w szczególności drzew i krzewów na terenach miejskich, ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia odpowiedniego odżywiania larw zbadanych przez nas gatunków pszczół. Ponadto drzewa i krzewy mogą być potencjalnie bardzo ważne również dla innych miejskich gatunków dzikich pszczół, w szczególności gatunków pszczół, które pojawiają się na początku sezonu.
Gatunki rodzime czy egzotyczne?
Okazuje się, że geograficzne pochodzenie roślin (czyli to, czy mamy do czynienia z gatunkami egzotycznymi lub rodzimymi) ma niewielki wpływ na preferencje pokarmowe dzikich pszczół. Natomiast cechy roślin, takie jak właściwości odżywcze pyłków, morfologia kwiatów, czas kwitnienia), są głównym wyznacznikiem preferencji pszczół. Na przykład murarka rogata lub murarka ogrodowa preferują drzewa (np. dęby, klony i buki), na ogół pochodzące z półkuli północnej (nie tylko z Europy, ale także z Ameryki Północnej lub Chin). W związku z tym pszczoły te mogą korzystać z dodatkowych i bardziej zróżnicowanych zasobów kwiatowych rodzimych i egzotycznych gatunków drzew.
Dieta elementem promocji
Wiedza na temat diety pszczół może pomóc w planowaniu i zarządzaniu miejskimi terenami zielonymi, na przykład pomagając w podejmowaniu decyzji, które gatunki roślin sadzić. Odpowiednie planowanie zasobów kwiatowych zapewniłoby dzikim pszczołom właściwe źródło pożywienia co pomogłoby zachować ich dobrą kondycję i sprzyjało zasiedlaniu nowych obszarów miast przez tę ważną grupę owadów.
I nie zapominajmy o pszczelich hotelach. Nie tylko jedzenie jest ważne, trzeba mieć także miejsce odpoczynku i rozmnażania.
Na podstawie: Casanelles‐Abella, J., et al. (2022). How wild bees find a way in European cities: pollen metabarcoding unravels multiple feeding strategies and their effects on distribution patterns in four wild bee species. Journal of Applied Ecology 59:457–470.
