Kochaj albo rzuć – zapiski na marginesie książki "Tajemnice ptasiej alkowy"

prof. Piotr Tryjanowski
agroekosystem, ceny rolnicze, piotr tryjanowski
Pixabay

Książka Tajemnice ptasiej alkowy Andrzeja Kruszewicza dawno przeczytana, leży na półce i czeka na chwilkę, bym napisał recenzję. Tak miało być, jednak stwierdziłem, iż zamiast recenzji zrobię parę dodatkowych zapisków z szansą przedstawienia własnych badań. I dopadł mnie termin, a jakże Walentynki, kiedy to tyle mówi się o miłości, nierozerwalnie wszak związanej z alkową. Ptaki służą jako znakomity przykład amorów, masowo fruwając w kulturze masowej – pojawiając się na słodkich kartkach walentynkowych, tortach czy etykietach walentynkowych win.

 

Andrzej Kruszewicz zagląda do ptasich sypialni, czy raczej do gniazd i na gałęzie, czyniąc to ze swadą i opowiadając o ptasiej alkowie w sposób niezwykle barwny i przystępny. Jednocześnie, posiłkuje się odwołaniami do twardych wyników badań. To świetny sposób popularyzacji ornitologii, choć czasami „prawdziwi” naukowcy narzekają na zbyt pospolity język, czy nadmierną antropomorfizację. Mi to zupełnie nie przeszkadza, bo wtedy czytanie wymyka się tylko z zawodowej konieczności i staje się także wielką przyjemnością. A że książka została pięknie wydana, no to czegóż chcieć więcej? Otóż chciałbym informacji o alkowie dzierzb, ptakach znanych ze swoich drapieżnych polowań i przechowywaniu pokarmu w spiżarniach, ale także z fantastycznym zestawem zachowań miłosnych. Zachowań tak interesujących, że wartych nie tylko badań, ale i wykorzystania w literaturze dotyczącej człowieka. To naprawdę ekscytujące dla badacza, jeśli wyniki jego badań opuszczają laboratoria czy powierzchnie badawcze, nie są cytowane przez wyłącznie innych specjalistów, a trafiają do książek popularnych, zwłaszcza tych o miłości.

 

Okładki książek cytujących nasze dzierzbowe prace, w najbardziej ludzkim, miłosnym kontekście.

 

okladki tryjanowski ksiazki cenyrolnicze pl

 

okladki ksiazki 2 agroekosystem cenyrolnicze pl

 

Nie ma nic piękniejszego i ważniejszego niż miłość. To oczywiste, ale dlaczego w tym kontekście warto wspominać o dzierzbach? Bo dzierzby są ptakami, a ptaki – podkreśla to także dr Kruszewicz - są popularnym modelem badań w ekologii behawioralnej. Wszystko przez ich skomplikowane zwyczaje godowe, ale też i fakt, że ptaki – pod względem zachowań – są częstokroć nam ludziom bliższe niż ssaki, do których systematycznie przynależymy. Takim sztandarowym przykładem zachowań jest monogamia, którą wykazuje około 90% gatunków ptaków, a jest czymś dziwnym i rzadko spotykanym u ssaków, poza właśnie naszym gatunkiem. Dlatego też szereg popularnych książek, dotyczących analiz człowieka, obfituje w liczne ptasie przykłady, wykorzystywane do wyjaśnień zachowań Homo sapiens w świetle teorii ewolucji. Niemniej ptaki ciągle pozostają głównym obiektem badań w ekologii ewolucyjnej i behawioralnej, a pojawiające się coraz doskonalsze metody obserwacyjne i analityczne pozwalają zgłębiać ich skryte zachowania. Zachowanie intymne, czyli to, które dany osobnik stara się ukryć (przynajmniej w części) przed innymi osobnikami, z którymi jest socjalnie związany, najczęściej partnerem socjalnym i dziećmi. Ponadto dzierzby są zwyczajnie fascynujące, a parę intymnych przykładów wymieniam poniżej – po szczegóły zaś odsyłam do artykułów naukowych tradycyjnie umieszczonych na końcu artykułu.

 

Bogaci trzymają się razem

 

Aby wydać potomstwo, ptaki muszą być w dobrej kondycji. Od tego zależy ilość i wielkość jaj oraz poziom opieki rodzicielskiej. Tradycyjnie uważano, że kluczowym elementem takiego układu jest samica, a zatem to ona decyduje, jakiego samca wybrać za ojca swych dzieci. Jednak rolą samca jest nie tylko przekazanie genów, ale pomoc w wychowaniu potomstwa. W konsekwencji więc samce nie tylko ścigają się pomiędzy sobą o względy partnerek, ale starają się, by spotkana samica była w jak najlepszej kondycji, czyli posiadała spore zapasy tłuszczu. I tak najlepsze samice spotykają najlepszych samców.

 

Ocena partnera

 

Wybrać partnera o najlepszych cechach – łatwo powiedzieć, ale i u dzierzb to nie takie proste. Jak samce mają zareklamować swoje zalety, skoro ich śpiew jest cichy i niepozorny, a wyglądem niewiele różnią się od samicy? Jednym z najważniejszych kryteriów jest zasobność spiżarni. Dobrze wyposażona przyciąga samice. Jest i następny krok. Dzierzby należą do ptaków które podczas zalotów karmią swoje partnerki, a te obserwują samce podczas polowania, zdobywania owych podarunków. W ten sposób są zdolne do oceny sukcesu łowieckiego, częstości karmienia czy stopnia zaangażowania ich potencjalnych partnerów. Bywa, iż podarunek jest warunkiem zgody samicy na kopulacje. A na samca spogląda nie tylko jego własna partnerka, ale i inne samice w okolicy. Ptaki to niby monogamiczne, ale np. srokosz – jedna z najpiękniejszych dzierzb i najczęstszy obiekt naszych badań - pozwalają sobie na skoki w bok. W czasie, gdy samice są płodne, samce srokoszy organizują seksualne wycieczki do terytoriów sąsiednich par. Podczas eskapady starają się lecieć tak, by uniknąć wzroku własnej partnerki i partnera samicy, do której się wybrali. Na wyprawę zabierają ze sobą też jedną ważną rzecz – podarunek w postaci upolowanego nornika, ptaka czy jaszczurki. Energetyczna wartość podarunku jest przeciętnie kilkakrotnie większa dla kochanki niż dla własnej partnerki. No i jak to skomentować? Analogie narzucają się same.

 

Romanse kosztują

 

Podarunek to jedno, ale dostać się niepostrzeżenie do partnerki sąsiada to bywa nie lada wyzwanie, bo ich partnerzy głupi nie są i intensywnie pilnują swoich partnerek przed zakusami sąsiadów. Intruzi podczas seksualnych wypraw starają się w niepostrzeżony sposób zbliżyć do samicy, wykorzystując naturalna osłonę drzew i krzewów, latając niskim lotem patrolowym tuż nad ziemią. Jeśli wybrana sąsiadka „powie tak”, to kopulują w ukrytym miejscu. Natomiast ze swoja partnerką samiec srokosza figluje tak, by ich inni widzieli. A co, gdy partner nakryje swoją samicę in flagranti z innym?  Zaczynają się problemy. Nie tylko przerywa kopulację, przegania intruza, ale bywa, że karze własną samicę, dziobiąc ją i goniąc w powietrzu. Dla samic koszty wykrycia zdrady mogą być poważne, obok wspomnianej kary fizycznej, samce mogą zaprzestać karmienia samicy podczas inkubacji, jak i słabiej karmić przyszłe młode. Trzeba uważać.

 

Czyż to wszystko czegoś nam nie przypomina? Tak, są Walentynki, ale jest i normalne, codzienne życie.

 

tajemnice ptasiej alkowy agroekosystem cenyrolnicze pl

 

Andrzej Kruszewicz, Tajemnice ptasiej alkowy, Wydawnictwo: Editi, Warszawa 2021

 

 

Poniżej przedstawiam zestaw lektur – prac naukowych – głównie własnych i współpracowników, gdzie można dowiedzieć się więcej szczegółów metodycznych dotyczących badań nad ptasią romantyką.

 

Hendrie, C., & Shirley, I. (2019). Courtship-feeding in the ‘First Dates’ restaurant is highly predictive of a second date. Appetite141, 104329.

Hromada, M., Antczak, M., & Tryjanowski, P. (2015). Females prefer extra-pair males that are older and better hunters. European Journal of Ecology1(1), 26-31.

Jankowiak, Ł., & Wysocki, D. (2016). Do individual breeding experience and parental effort affect breeding season length in blackbirds? Behavioral Ecology27(3), 829-834.

Jankowiak, Ł., Tryjanowski, P., Hetmański, T., & Skórka, P. (2018). Experimentally evoked same-sex sexual behaviour in pigeons: better to be in a female-female pair than alone. Scientific reports8(1), 1-7.

Kwieciński, Z., & Tryjanowski, P. (2009). Differences between sexes in digestive efficiency of the white stork Ciconia ciconia under experimental conditions. Folia biologica57(3-4), 193-198.

Kwieciński, Z., Rosin, Z. M., Dylewski, Ł., & Skórka, P. (2017). Sexual differences in food preferences in the white stork: an experimental study. The Science of Nature104(5-6), 39.

Pinowski, J., Pinowska, B., Barkowska, M., Jerzak, L., Zduniak, P., & Tryjanowski, P. (2006). Significance of the breeding season for autumnal nest-site selection by Tree Sparrows Passer montanus. Acta Ornithologica41(1), 83-87.

Schwarzová, L., Šimek, J., Coppack, T., & Tryjanowski, P. (2008). Male-biased sex of extra pair young in the socially monogamous Red-backed Shrike Lanius collurio. Acta Ornithologica43(2), 235-239.

Tryjanowski P., Antczak M. 2007. Życie intymne dzierzb. Nauka 3/2007: 71-81.

Tryjanowski, P. (2000). Ground song of the Skylark Alauda arvensis: frequency, temporal distribution and habitat dependence. VOGELWELT-BERLIN-121(1), 49-50.

Tryjanowski, P., & Hromada, M. (2005). Do males of the great grey shrike, Lanius excubitor, trade food for extrapair copulations? Animal Behaviour69(3), 529-533.

Tryjanowski, P., Adamski, Z., Dylewska, M., Bulkai, L., & Rózsa, L. (2009). Demographic correlates of sexual size dimorphism and male genital size in the lice Philopterus coarctatus. Journal of Parasitology95(5), 1120-1124.

Tryjanowski, P., Antczak, M., & Hromada, M. (2007). More secluded places for extra-pair copulations in the great grey shrike Lanius excubitor. Behaviour, 23-31.

Tryjanowski, P., Morelli, F., Osiejuk, T. S., & Møller, A. P. (2018). Functional significance of cuckoo Cuculus canorus calls: responses of conspecifics, hosts and non-hosts. PeerJ6, e5302.

 

prof. Piotr Tryjanowski
Autor: prof. Piotr Tryjanowski
Dyrektor Instytutu Zoologii w Poznaniu; zajmuje się funkcjonowanie krajobrazu rolniczego. Bada przede wszystkim ptaki, płazy i ssaki. Szczególnie zainteresowany interakcjami zwierząt dzikich i udomowionych. Miłośnik tradycyjnego pasterstwa, owiec, serów i win Środkowej Europy.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.   Wszystkie artykuły autora
Najnowsze artykuły autora:

Loading comments...

Obserwuj nas w Google News 

i czytaj materiały szybciej niż inni

Google Icons 16 512

Dołącz teraz