Wieś na naszych oczach ulega silnym przemianom. Niestety często ze szkodą dla środowiska przyrodniczego. Na przykład ptaki krajobrazu rolniczego, będące swoistym wskaźnikiem jakości całego agroekosystemu, dramatycznie zmieniają swoją liczebność. Przy tym mam wrażenie, że badający je ornitolodzy, choć wskazują na zmiany liczebności, to w poszukiwaniu przyczyn błądzą jak przysłowiowe dzieci we mgle. Nie skupiają się na całościowym obrazie, a przyglądają drobnym, często praktycznie nieistotnym z populacyjnego punktu widzenia, za to głośnym medialnie czynnikom.
Wystarczy przejrzeć dyskusje na forach ornitologicznych, czy przyjrzeć się podejmowanej tematyce badawczej. Cóż zrobić, kiedy to ci sami badacze jeszcze niedawno wskazywali, że prawdziwe ptaki to wyłącznie te w dolinach rzek i na stawach rybnych, ewentualnie w naturalnych fragmentach lasów, a te żyjące na polach uprawnych traktowali po macoszemu. Ot, takie znane i pospolite gatunki, warte zajmowania się przez tych co wody i lasu nie lubią. Wystarczyły jednak dwie dekady, by sytuacja uległa drastycznemu odwróceniu. Na pola biegają ci, co wykonują ekspertyzy ornitologiczne na potrzeby OZE, jak i ptasiarze poszukujący rzadkości. Rzadko kiedy jednak chcą zobaczyć coś więcej – wieś jako centrum funkcjonowania krajobrazu rolniczego. A szkoda, bo bez poznania osób kształtujących wieś i cały krajobraz rolniczy, czyli rolników, wiele późniejszych analiz, a zwłaszcza akcji ochroniarskich jest zwyczajnie nieefektywnych. Doskonałe prace na ten temat w Transylwanii wykonuje zespół dr. Tibora Hartela. Warto się przyglądać pracom Tibiego, wyciągać wnioski i wprowadzać ten typ myślenia na nasze poletko.
Praca ma znaczenie nie tylko gospodarcze
Przepraszam za ten przydługawy wstęp, a wszystko po to by wyjaśnić, dlaczego ornitolog sięga po książkę etnologiczną, i to obdarzoną dość egzotycznym – z przyrodniczego punktu widzenia tytułem Praca na wsi. Szkice etnologiczne. Książka ukazała się pod redakcją naukową Amandy Krzyworzeki, a pozostałymi autorami są także: Mateusz Sarnacki, Agnieszka Kosiorowska, Magda Kalinowska, Anna Jakubowska, Maria Bolek, Julia Harasimowicz i Joanna Dąbrowska. Jak zresztą sugeruje tytuł, treść kręci się wokół problemu pracy, działalności zupełnie podstawowej, nie tylko w rolniczym świecie. To książka etnograficzna o współczesnej podlaskiej wsi. Niby jedna gmina, ale otrzymujemy opracowany pakiet rozmów z rolnikami, w całkiem szerokim kontekście. Przyjrzano się intencjom, wartościom i motywacjom wpływającym na rolniczy trud. Co jednak istotne, warto przypomnieć sobie, iż praca to nie tylko znaczenie gospodarcze, ale także społeczne. Przekłada się to na zróżnicowanie wsi, co może nie zaskakuje, ale przypatrzmy się dyskusjom politycznym, gdzie wieś jest najczęściej wrzucana do – ponownie przysłowiowego – wspólnego worka. Szkoda, bo nie zrozumiemy współczesnej wsi kierując się wyłącznie sentymentami.
Ciekawy wątek książki dotyczy zaufania, czy jego braku do nowych technologii, niektórych instytucji, a nawet sposobu spędzania wolnego czasu. Wniosek z tego prosty – jeśli chcemy, by polska wieś nadal stanowiła obszary przyjazne przyrodzie, musimy zrozumieć rolniczy świat. I to jest miejsce na pewne wyznania: w książce nieco brakuje mi odniesień do świata przyrody. Ukradkiem pojawiają się w trakcie wywiadów o pracach domowych czy dotacjach unijnych. Staram się często odwiedzać zaprzyjaźnionych rolników. Głównie w zachodniej Polsce, choć miałem także okazję zapoznawać się z problemami tych prowadzących mniejsze gospodarstwa na Podlasiu, Mazowszu czy Lubelszczyźnie. Każda z tych rozmów była nie tylko pouczająca, ale bardzo przyjemna. Tam stale funkcjonuje podejście: gość w dom, Bóg w dom! Po lekturze Pracy na wsi otrzymuję ciekawe zaplecze teoretyczne i pewnie przy następnych spotkaniach zapytam teraz już o inne rzeczy. Nie chcę przez to sugerować, że książka pod redakcja Amandy Krzyworzeki staje się lekturą obowiązkową dla przyrodników pracujących w krajobrazie rolniczym, ale zdecydowanie warto się z nią zapoznać.
Amanda Krzyworzeka (red.) Praca na wsi. Szkice etnologiczne. Oficyna Naukowa, Warszawa 2020, ss. 304
Dodatkowa literatura:
Hanspach, J., Hartel, T., Milcu, A. I., Mikulcak, F., Dorresteijn, I., Loos, J., ... & Fischer, J. (2014). A holistic approach to studying social-ecological systems and its application to southern Transylvania. Ecology and Society, 19(4).
Hartel, T., Fischer, J., Câmpeanu, C., Milcu, A. I., Hanspach, J., & Fazey, I. (2014). The importance of ecosystem services for rural inhabitants in a changing cultural landscape in Romania. Ecology and society, 19(2).
Sutcliffe, L. M., Batáry, P., Kormann, U., Báldi, A., Dicks, L. V., Herzon, I., ... & Tscharntke, T. (2015). Harnessing the biodiversity value of Central and Eastern European farmland. Diversity and Distributions, 21(6), 722-730.
Świtek, S., Jankowiak, Ł., Rosin, Z. M., Sawinska, Z., Steppa, R., Takacs, V., ... & Tryjanowski, P. (2017). Jak zachować wysoki poziom bioróżnorodności na obszarach rolniczych w Polsce? Identyfikacja najważniejszych problemów badawczych. Wieś i Rolnictwo, (4 (177)), 115-138.
Tryjanowski, P., Hartel, T., Báldi, A., Szymański, P., Tobolka, M., Herzon, I., ... & Żmihorski, M. (2011). Conservation of farmland birds faces different challenges in Western and Central-Eastern Europe. Acta Ornithologica, 46(1), 1-12.
