- W czasie, gdy nasi parlamentarzyści mają wakacje, bociany się spotykają, łączą w większe grupy przed odlotem na zimowiska. Takie miejsca bocianich spotkań nazywamy sejmikami – wyjaśnia prof. Piotr Profus – pelargolog, co oznacza specjalistę ornitologa koncentrującego się na badaniach bocianów, z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.
Sejmiki bocianie to fenomen od wieków znany nie tylko specjalistom, ale i zupełnie amatorskim miłośnikom przyrody, jednak to o tym jak wygląda jesienna struktura bocianich stad, gdzie żerują, czy kiedy podejmują decyzje o wspólnym odlocie wiemy stosunkowo niewiele. Z problemem tym postanowili się zmierzyć wspólnie ornitolodzy amatorzy z Grupy Badawczej Silesiana, oraz ornitolodzy zawodowi z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Uniwersytetu Szczecińskiego i Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, a ich wspólna praca właśnie ukazała się w angielskim specjalistycznym czasopiśmie naukowym Bird Study.
Tradycyjnie poszukiwano grup bocianów z lornetką, nieco na chybił trafił przyglądając się temu co się dzieje na polach i łąkach, bo właśnie te miejsca przyciągają bociany tuż przed odlotem. Dokładnie oglądano kolor dzioba i nóg bocianów, by rozróżnić osobniki dorosłe i młode. By jednak dowiedzieć się więcej trzeba sprawdzić czy miejsca żerowania boćków rozkładają się losowo, czy też preferują określone siedliska. Tutaj już nie starcza wyszukiwanie przypadkowych stad. By temu zaradzić potrzebny jest wynik totalny. A jak taki uzyskać? – Najlepiej z lotu ptaka – odpowiada Joachim Siekiera z Grupy Silesiana, pierwszy autor opublikowanej pracy. My w tym celu wykorzystaliśmy mały samolot Cirrus, oblatując nim całą Opolszczyznę, notując informacje o widzianych z góry bocianach. Następnie przekazywaliśmy informacje naziemnym współpracownikom, tak by ci mogli podjechać do stad bliżej i pozyskać stosowne dane. Z góry żerujące bociany to tylko biało – czarne punkty, natomiast z ziemi, przez lunetę, możemy nie tylko je dokładniej policzyć, ale i starać się wykryć osobniki z obrączkami.
- Właśnie na odczytach zaobrączkowanych ptaków najbardziej nam zależało – podkreśla prof. Łukasz Jankowiak z Uniwersytetu Szczecińskiego – To bowiem pewna informacja o wieku i pochodzeniu ptaka.
Od razu powiedzmy jednak nie tylko hobbystyczna zabawa miłośników bocianów, a próba zmierzenia się z bardzo poważnym problemem ochrony przyrody. Jesienna wędrówka to nie lada wyzwanie, zwłaszcza dla młodych, tegorocznych młodych. „Przedyskutowanie” problemu ze starszymi osobnikami, naśladownictwo ich zachowań, to spore zwiększenie szans na przeżycie trudów długiej wyprawy do Afryki.
W trakcie kilku sezonów badań zlokalizowano niemal 5700 bocianów, w stadach liczących od 2 do 200 ptaków. Ptaki namierzano najczęściej na polach ornych, nieco rzadziej na łąkach, a raczej sporadycznie we wsiach czy na drzewach.
- Pamiętam będąc dzieckiem jak obserwowałem bocianie sejmiki, to interesowało mnie z jakich osobników składa się stado. Skąd one są? Czy to lokalne ptaki czy z innych rejonów? I właśnie na te pytania staraliśmy się odpowiedzieć – dodaje Łukasz Jankowiak.
W stadach przeważały osobniki dorosłe, które stanowiły 56% wszystkich obserwowanych ptaków, natomiast pozostałą część stanowiły tegoroczne młode. W sumie odczytano aż 533 numery obrączek, co pozwoliło ustalić, że średnia odległość, z której przylatują ptaki na sejmiki jesienne położone na Opolszczyźnie to 277 km, a w stadach dominowały osobniki pochodzące ze Śląska i wschodnich landów Niemiec. Stwierdzano jednak nawet ptaki pochodzące ze Szwecji, gdzie w ostatnim ćwierćwieczu podjęto się skutecznej reintrodukcji tego gatunku. Po wymarciu lokalnej populacji w 1955 r., w celu przywrócenia bocianów do szwedzkiego krajobrazu, wykorzystano m.in. polskie ptaki i jak widać dalej wybierają one i ich potomstwo wędrówkę przez naszą Ojczyznę.
- Ciekawym aspektem była zmiana proporcji wiekowej. Na początku sejmiki kształtują osobniki młodsze, później w sierpniu zaczynają już dominować osobniki dorosłe – opisuje Joachim Siekiera.
Wyniki badań kolejny raz pokazały jak ważna jest jakość siedlisk dla wędrujących bocianów. Tutaj uzupełniają zapasy energetyczne niezbędne do rozpoczęcia i kontynuacji wędrówki. Żerowiska te ważne są nie tylko dla lokalnej populacji, ale i dla ptaków pochodzących z odległych terenów, w przypadku badanego terenu, osobników dołączających z zachodu i północy. Następnie ptaki te kontynuują już wspólną migrację tak zwanym wschodnim szlakiem migracyjnym, omijając Tatry i inne wyższe partie Karpat, przelatując przez Bałkany i Izrael, do środkowej Afryki.
Stada bocianów białych tuż przed odlotem na zimowiska – Opolszczyzna, sierpień 2021 r., fot. Joachim Siekiera
- Nasze badania to kolejny przykład współpracy zawodowych ornitologów z amatorami. Właściwie w przypadku bociana białego, bo gatunek ten niemal od zawsze stanowił obiekt tzw. nauki obywatelskiej. W przypadku, tej konkretne pracy mamy do czynienia z połączeniem klasycznych i bardzo zaawansowanych technologii, tak pozyskiwania materiału badawczego, jak i analizy danych. Bardzo lubimy taką współpracę – zgodnie podkreślają wszyscy współautorzy pracy. I jak wiemy, kolejne wspólne działania już się rozpoczęły.
Aktywna mapka przedstawiająca pojawy stad na Opolszczyźnie – na podstawie danych z pracy Siekiera et al. (2021) – przygotował Łukasz Jankowiak.
Prace podstawowe:
Profus P., Siekiera J. (2021): Migracje bocianów białych – przykład populacji śląskiej, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 77(1) 8-33; praca dostępna w formie PDF tutaj - kliknij.
Siekiera J., Jankowiak Ł., Siekiera A., Chmura N., Profus P., Sparks T.H. & Tryjanowski P. (2021) Post-breeding flocks of White Storks (Ciconia ciconia) in southern Poland: size, age composition and the geographical origin of birds. Bird Study, 68: w druku.
Inne ważne prace:
Arslangündoğdu, Z., Bacak, E., Beşkardeş, V., Dalyan, C., Smith, L., Payne, M. R., & Yardım, Ü. (2017). Autumn migration of the White Stork, Ciconia ciconia, and the Black Stork, C. nigra, over the Bosphorus (Aves: Ciconiidae). Zoology in the Middle East, 63(2), 103-108.
Flack, A., Nagy, M., Fiedler, W., Couzin, I. D., & Wikelski, M. (2018). From local collective behavior to global migratory patterns in white storks. Science, 360(6391), 911-914.
Kania, W. (2006). Movement of Polish white storks (Ciconia ciconia)-an analysis of ringing results. W: The white stork in Poland: studies in biology, ecology and conservation, ss. 249-294.
Kosicki, J., Sparks, T., & Tryjanowski, P. (2004). Does arrival date influence autumn departure of the White Stork Ciconia ciconia?. Ornis Fennica, 81(2), 91-95.
Nagy, M., Couzin, I. D., Fiedler, W., Wikelski, M., & Flack, A. (2018). Synchronization, coordination and collective sensing during thermalling flight of freely migrating white storks. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 373(1746), 20170011.
