Wraz ze zbliżającymi się dniami Babci i Dziadka, odpowiednio 21 i 22 stycznia, zastanawiamy się czy babcie i dziadkowie występują w świecie zwierząt? Z tym pytaniem zwróciliśmy się do prof. Piotra Tryjanowskiego, badacza zachowań zwierząt z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
- Odpowiedź wcale nie jest prosta, bo nawet trudno zdefiniować w warunkach naturalnych kto jest babcią, a kto dziadkiem. Jeśli jednak uwzględnimy relacje społeczne, czyli, że to odpowiednio matki i ojcowie rodziców danego potomstwa pozostający z nim w kontakcie na innym poziomie niż tylko genetyczny, to jednak człowiek, właśnie nasz gatunek Homo sapiens, jest doprawdy wyjątkowy. Do tego stopnia, że wręcz możemy mówić o hipotezie babci. Pomoc oferowana przez babcie i dziadków w opiece nad potomstwem własnych dzieci prawdopodobnie wpłynęła na długowieczność naszego gatunku, powstanie silnych relacji społecznych i zwiększony sukces poznawczy. Jednak realne środowisko, zwłaszcza otaczające inne niż człowiek gatunki, bywa bardzo skomplikowane. Tak skomplikowane, że naprawdę trudno w nim przeżyć. I stąd, gdy rodzą się młode osobniki, po prostu nie znają one swoich babć i dziadków z najbardziej prozaicznej przyczyny – już nie żyją. A nawet jeśli żyją to stare osobniki są wykluczane ze społeczności, tak by uniknąć konkurencji o ograniczone zasoby. Chociaż i ten wzorzec nie jest prosty – bo na przykład w populacjach dzierzb i bocianów – gatunków ptaków, które intensywnie badamy zdarzają się bardzo stare i doświadczone osobniki, jednak wszystko wskazuje na to, że nie mają one kontaktu ani z własnymi dziećmi z wcześniejszych lęgów, ani tym bardziej z wnuczętami i prawnuczętami – zauważa prof. Tryjanowski.
- Od razu jednak muszę podkreślić, że akurat w badaniach relacji układu – dziadkowie – rodzice – wnuki – ptaki nie są najlepszym modelem. W zasadzie dobrze poznany jest tylko jeden przykład, mały gatunek spokrewniony z naszym trzciniakiem o wdzięcznej nazwie namorzynek seszelski, gdzie stare samice pomagają czasem w wychowaniu, głównie poprzez dodatkowe karmienie, piskląt swoich córek. Przypatrzmy się zatem innym zwierzętom – kontynuuje poznański badacz. Świetne relacje dziadkowie – wnuczęta dostrzec można u kaszalotów, potężnych waleni. W grupach tych ssaków morskich, starsze samice (babcie) pomagają w opiece nad młodszymi osobnikami, w czasie, gdy ich matki zajęte są poszukiwaniem pokarmu. U orek babcie często doglądają potomstwa własnego potomstwa i bez rozmnażania potrafią dożyć naprawdę sędziwego wieku. Zresztą najstarsza orka została nazwana „Babunią” (w oryginale „Granny”) i zdechła w 2016 roku w wieku ponad 100 lat. Najprawdopodobniej najstarsze i doświadczone osobniki pamiętają szczególnie atrakcyjne tereny łowieckie, a ta znajomość szczególnie dobrze sprawdza się w czasach kryzysu.
- Babcine” zachowania zaskakują nas nawet u innych ssaków naczelnych i wcale nie są regułą, raczej zdarzają się sporadycznie, tak że zdziwieni są nimi nawet prymatolodzy (badacze małp). U jednego z gatunków małp azjatyckich – hulmana – zaobserwowano, że babcie przebywające razem ze swoimi córkami i wnukami spełniają funkcje obronne przed atakami ludzi, psów i innych małp.
- Jak wspomniano by poznać babcie czy dziadka trzeba odpowiednio długo żyć. Dlatego nie zaskakuje, że instytucje babci spotykamy u słoni, zwierząt mogących dożyć nawet 80 lat. U nich młode osobniki mają nawet ośmiokrotnie większe szanse na przeżycie, gdy w pobliżu znajdują się ich babcie. Pomogą, gdy młode utkną w błocie, wejdą w nie taki grunt czy po prostu na niebezpieczną, pełną drapieżników ścieżkę.
- Pytania o role babci i dziadków pojawiają się coraz częściej w szybko galopującym świecie. W dobie pandemii szczególnie mocno zastanawiamy się nad zdrowiem seniorów, czasami młodsze osoby nawet podśmiechują się z ograniczonych zdolności wykorzystywania sprzętu technicznego – komputerów czy smartfonów – przez osoby starsze. Dla mnie jednak babcie i dziadkowie to ostoja pewnej stabilności i refleksji. Często to były pierwsze osoby, które pokazały piękno przyrody, zwróciły uwagę na to, że ptaki można obserwować praktycznie wszędzie. Tak było w moim przypadku, podejrzewam, że nie jestem jedyny i jestem im za to szczególnie wdzięczny – podkreśla prof. Tryjanowski.
***
Jakby ktoś chciał nieco inaczej – to proszę:
Także o seniorach można przeczytać w książce: Ornitologia terapeutyczna. Ptaki – Psychika – Zdrowie, która właśnie ukazała się nakładem poznańskiego wydawnictwa Lanius - kliknij.
Ptasio wygląda to następująco – posiłkując się tekstem ze wspomnianej powyżej książki!
Siwy kolor włosów diagnozuje całe pokolenie, to bynajmniej w obserwacjach ptaków sam problem siwizny nie stanowi problemu. A gdyby komuś to jakoś specjalnie przeszkadzało, to zawsze można zaopatrzyć się w czapkę i kapelusz, co doda nie tylko uroku, ale również ochroni przed utratą ciepła czy niekorzystnym, nadmiernym promieniowaniem słonecznym. Gdyby ktoś nie lubił nakryć głowy, to można żartobliwie dodać, że najnowsze badania z Finlandii wskazują, że siwa morfa puszczyka Strix aluco może być znakomitym kamuflażem terenowym, zwłaszcza podczas śnieżnych zim i wczesnego przedwiośnia. Siwe ptaki są wtedy rzadziej atakowane przez drapieżniki (np. jastrzębie Accipiter gentilis) i mniejsze ptaki nękające puszczyki jako drapieżniki właśnie (tzw. mobbing), od tych noszących klasyczne, brązowe upierzenie. W efekcie siwe ptaki częściej przeżywają i zostawiają po sobie więcej potomstwa. Będąc siwym zatem trzeba zachować spokój i czerpać radość z bezpiecznego przebywania w środowisku. Właśnie podglądanie ptaków nawet u seniorów wywołuje efekt nowości i możliwość poznawania ich zwyczajów należy do rzeczy istotnych w ich życiu. Taki przynajmniej był wynik przekrojowych ankiet i wywiadów przeprowadzonych z 72 mieszkańcami Nowej Zelandii. Dla osób będących na emeryturze położenie domu z dostępem do zieleni, wszystko jedno w mieście, czy poza nim, było sprawą kluczową. Dla młodszych ważniejsze były inne czynniki – dostęp do przedszkoli, szkół, kin czy sklepów, a właściwie centrów handlowych. […]
Dzięki kontaktom z przyrodą, a szczególnie z ptakami, osoby starsze doświadczały efektu nowości i świeżości poznania. Przeplatania się rzeczy znanych i nowych i co ciekawe, zwrócono uwagę, że ta przygoda może rozpocząć się w dowolnym momencie życia. Można jednak zauważyć, że szkoda wielka, że czasami tak późno. Lepiej późno niż wcale, ale pewne ograniczenia fizyczne ważne przy obserwacjach ptaków, m.in. wielokrotnie przez nas podkreślane wzrok i słuch, troszkę trudno przeskoczyć. Z drugiej jednak strony współczesne okulistyka i logopedia czynią jednak prawdziwe cuda. Operacje oczu, specjalistyczne soczewki i okulary, a także czułe aparaty słuchowe powodują, że ptasie sygnały docierają do mózgu nawet lepiej niż w młodości. Nawet po udanych zaawansowanych operacjach poprawiających funkcjonowanie narządów zmysłów następuje widoczny spadek nastroju, z przemęczenia, czasu oczekiwania na zabieg i stresu związanego z niepewnością jego powodzenia. Widać to wśród pensjonariuszy domów seniora i uczestników zajęć uniwersytetu trzeciego wieku. Pocieszające jest to, że na Filipinach, gdzie w trakcje jednych z badań pacjentów podzielono na dwie grupy, spacerująca po parku i drugą, która podczas spacerów obserwowała ptaki, zauważono, że istotnie lepiej nastrój poprawiał się wśród członków grupy ptasiej. I to nawet wtedy, gdy troszkę narzekali na wysiłek oczu i uszu.
Znacznie więcej i to nie tylko o seniorach w książce!

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.  Wszystkie artykuły autora
- Motyle, motyle, poczekajcie choć chwilę…
- Powrót do przeszłości. Zimowe relacje ze zwierzętami
- Amerykański Dzień Świstaka i nasze Święto Matki Boskiej Gromnicznej
- Płodozmian, czyli wzrost plonów - obiecujący sposób na poprawę bezpieczeństwa żywnościowego w zmieniającym się klimacie
- Corvina – prawdziwy odlot
Może zainteresuje Cię również:
Ornitologia terapuetyczna - czyli o zbawiennym wpł
Z autorami książki Ornitologia terapuetyczna – prof. Piotrem
Motyle, motyle, poczekajcie choć chwilę…
… i poczekały, przynajmniej na tyle, że przyjrzeli im się ba
Powrót do przeszłości. Zimowe relacje ze zwierzęta
Zima wyostrza nie tylko apetyt, ale i nasze relacje ze zwier
Amerykański Dzień Świstaka i nasze Święto Matki Bo
W czasach, gdy nie było barometrów, termometrów i wiatromier
Corvina – prawdziwy odlot
Do pisania o książce Corvina zabierałem się jak przysłowiowy
Gra nie tylko dla rolnika
Pogodzenie ze sobą różnych funkcji rolnictwa: produkcyjnej,
Upierzone myśliwce
Ptaki drapieżne charyzmatyczne, majestatyczne, wspaniałe, bu
Ptasiarskie postanowienia noworoczne. Dla poczatku
Często wraz z początkiem Nowego Roku rozpoczynamy serie post
Książka (po prostu) o śmieciach
Boże Narodzenie i czas do Sylwestra to chwila na nadrobienie
Profesor Jan Pinowski - Moje spotkanie z Arkady Fi
Był rok 1979. Już ponad rok pracowałem wraz z żoną Barbarą n
Ptaki na Boże Narodzenie
Przy tradycyjnym bożonarodzeniowym żłóbku nie dziwią wół, os
Pustułeczka - ptak starożytnych miast
Obecnie widok ptaków w mieście nie jest dla nas niczym zaska
Przyrody ratowanie ginem wspomagane!
Przemysł alkoholowy w ostatnich latach włącza się w kampanie
Gleba w diecie tukanów
Geofagią określa się celowe spożywanie ziemi oraz substancji
Ptasie trele (nie tylko na listopadowe dni)
Dlaczego jesienią czujemy się tak jakoś podlej? Dlaczego z n
Nekropolie bogate w ptaki
Cmentarze są często pięknymi fragmentami i stałym elementem
Gniazda orlików magnesem dla innych zwierząt
W dyskusjach o potrzebie ochrony ptaków drapieżnych zwykle p
Jak pies z kotem … w Indiach
Żyć jak pies z kotem – wszyscy dobrze znają to powiedzenie.
Przereklamowane podróże podróżniczka
Wędrówki ptaków budzą emocje. Co specjalnie nie dziwi, bo pt
Mój sąsiad wilk
Psowate towarzyszyły nam przez dziesiątki tysięcy lat. Z cza
Co zrobić ze Wschodem Europy? Ptaki, przyroda i ni
Kilka lat temu na łamach specjalistycznego periodyku Acta Or
Zwierzaki – gra (nie tylko) dla dzieci
W naszym dziale (kliknij), ale też w czasopiśmie Biologia w
Nietypowo ubarwione ptaki - częściej obserwowane w
Pstrokate szpaki czy kawki często bywają obserwowane i fotog
Obserwacje ptaków naprawdę pomagają zdrowiu. Nawet
Ptaki zachwycają ludzi od tysiącleci. Kiedyś głównie jako źr
FAUNA. Zoogeograficzna wycieczka
Quizy i zgadywanki przeżywają swojego czasu renesans. W leni
Pomiędzy COVID-19 a toksoplazmozą: koty, bogactwo
Skąd się biorą koronawirusy? Jak szybko się rozprzestrzeniaj
Komary w (afrykańskich) miastach
Tego lata komary budzą wyjątkowe emocje. Ludzie się chyba po
Pijane ptaki – fenomen natury czy zachowania zniek
Jedną z najpopularniejszych na świecie używek, zaraz za niko
Szczury w czasach pandemii bardziej niebezpieczne
Bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika (…) nadejdzie być
Agresja w rysiej rodzinie
Ryś euroazjatycki (Lynx lynx) jest najmniejszym przedstawici
Wielki koncert Natury
Melodyjny trel z udziałem nawet 50 solistów w Rosarium na Cy
Ile waży bocianie gniazdo?
Bocian biały Ciconia ciconia to jeden z gatunków wręcz ideal
Dzieciństwo w świecie zwierząt
Początek czerwca z przyczyn wiadomych (kliknij) często skłan
Memy w służbie ochronie przyrody
W trakcie rozważań nad trudnościami w ochronie przyrody, czę
Poradnik PTAcom – ptasie problemy mogą zostać rozw
Co roku miliony ptaków giną w kolizjach z szybami. Ptaki ich
Prof. Piotr Tryjanowski: Jaskółki i jerzyki to spr
Przed kilkoma dniami opublikowaliśmy opinię jednego z rolnik
W pogoni za kukułką
W momencie, kiedy piszę te słowa (16 kwietnia 2020 r.) pierw
Čoban – nr 2 – zima 2019/2020
Z pewnym opóźnieniem omawiam najnowszy, drugi, numer zina –
Uzupełnienie: Jak spowolnić wzrost brojlerów na pr
W tekście dotyczącym spowolnienia wzrostu brojlerów (kliknij
Kombajn do zbierania much po wioskach… Budki półot
Do pierwszego tytułu namówił mnie kolega – wiadomo klikalnoś
„Korona” a zwierzęta – pandemia z trochę innej per
W obliczu pandemii wirusa COVID-19 wszyscy znaleźliśmy się w
Szpaki, budki i czereśnie
Z pokolenia na pokolenie, sam jestem tego przykładem, a i dz
Bociany i krowy: platforma gniazdowa na podwórku t
Chcąc pomóc bocianom i przywołać je do posesji – nie wystarc
Gra: Ptaki Europy – dodatek do Na skrzydłach
Na łamach czasopisma Biologia w Szkole* przedstawiłem n
Birdwatching w czasach zarazy
Przymusowy pobyt w domach w związku z zarządzonymi przepisam
Nie tylko w ptasim świecie
Ostatnio książek o ptakach i przyrodzie pojawia się całkiem
Skowronki i sowy wśród ornitologów i ptasiarzy
Wśród nas są tacy, którzy siedzą i pracują po nocach, ale te
Wiejskie drogi: drzewa, kombajny i wykluczenie spo
O problemach transportu i komunikacji na terenach wiejskich
Problem średnich miast
Na swoich stronach internetowych Klub Jagielloński, stowarzy
Z Bystrzycy w Beskidy
Leżąca tuż przy polskiej granicy, na terenie Śląska Cieszyńs
Wywiad z profesorem Piotrem Tryjanowskim: Na miast
Kilka osób zapytywało o polską wersję wywiadu z prof. Piotre
Ptaki krajobrazu rolniczego zimą
Zima za pasem. Jeszcze śniegu praktycznie nie widać i wcale
Historia nauki
Przysłuchując się debacie publicznej, jak i rozmowom koleżan
Doktorat honoris causa dla prof. Piotra Tryjanowsk
Przyznaję, że z takim wyróżnieniem jednego z naszych przyjac
Dokarmianie ptaków w tropikach – wszystko nieco in
Dokarmianie ptaków z wykorzystaniem celowo przygotowywanych
Tropikalne fascynacje
Nietypowo mi się zebrało na refleksje z okazji Święta Niepod
Kolejny sezon badań w brazylijskim cerrado
O sytuacji środowiskowej w Ameryce Południowej, a szczególni
Co dalej z rynkiem mięsnym? Miejsce małych gospoda
Tak postawionym pytaniem można by podsumować czternaste spot
Poznańskie zwierzęta w dawnych czasach: historia m
Mam wrażenie, że we współczesnych badaniach fauny krajobrazu
Biały kruk, czyli dzieje jednego życia między Pryp
Nie jestem wielkim miłośnikiem autobiografii, szczególnie pe
Nazwisko zobowiązuje! Zwłaszcza tak bardzo ptasie…
Pomysł na powyższy tytuł to intelektualna pamiątka z jakiejś
Drzewostan słowiański
W naszym dziale OneHealth często poszukujemy rzeczy nietypow
Znaczenie starych tradycyjnych sadów dla ptaków
Tradycyjne stare sady tworzą przeważnie drzewa silnie rosnąc
Na Majówkę: enologia dla początkujących
W winie łączy się kultura i natura. Ludzkie pomysły, ciężka
Nowe fakty o ASF - XV Forum Zootechniczno-Weteryna
12 kwietnia na Uniwersytecie Przyrodnicznym w Poznaniu odbył
Gdzie w krajobrazie rolniczym znajdują się najcenn
Krajobraz rolniczy pełni istotną funkcję nie tylko jako miej
W koncepcji OneHealth też jest miejsce na psychikę
Felietony zebrane w książce prof. Łukasza Święcickiego zatyt
Wiosenne przygotowanie pastwiska
Kto ma owce ten ma co chce! – głosi stare porzekadło. Jednak
Wspólne zdrowie na pustyni
Czasem z życiu nawet najtwardszego naukowca wygrywają sentym
Zwierzęta zmieniają medycynę – historia One Health
Świat się zmienia, a przynajmniej wiele procesów dzieje się
Przyroda parków podworskich: powiat pleszewski
Wielu przyrodników, zwłaszcza związanych ze środowiskiem aka
Jaszczurki z francuskich winnic
Gady, znacznie rzadziej niż ptaki i ssaki stanowią obiekt we
Badania w Pantanalu i Cerrado – Brazylia 2018
Badania w tropikach rządzą się swoimi prawami. Jeśli w Polsc
Jestem Startowcem, prof. Piotr Tryjanowski, film
Celem stypendiów START jest wyróżnienie najzdolniejszych mło
KE - strategia UE w dziedzinie gleby
Ukazał się pierwszy raport z prac dla Komisji Europejskiej (
Zbliża się termin kwalifikacji stad i krów do prog
Instytut Zootechniki PIB przypomina o zbliżającym się termin
Patrzmy na ptaki! Tak, ale z rozumem… Obserwacja
Jak zapewne zauważyli Czytelnicy tej części portalu, naszym
Będą owce, będzie człowiek…
Krajobraz rolniczy to dzieło rąk ludzkich uwzględniające lok
Dokarmiać ptaki zimą? Tak, ale z głową!
Ludzie uwielbiają dokarmiać ptaki! Sikorka w karmniku i dzie
Pantanal, pastwiska i ary hiacyntowe
Systemy przyrodnicze są ze sobą globalnie powiązane, a w nau
Jelenie (coraz bardziej) w cenie!
Hodowla jeleniowatych - głównie jeleni szlachetnych, sika i
Jak pasterstwo zmienia świat...
Na konferencję organizowana przez Instytut Rozrodu Zwierząt
AgroEkoSystem – One Health – Wspólne Zdrowie
Rolnictwo, rzecz jasna, musi mieć spore zaplecze ekonomiczne