Ptaki drapieżne charyzmatyczne, majestatyczne, wspaniałe, budzące zachwyt, ale czasami i irytację. Może nie dzisiaj, ale kiedyś miały bardzo pod górkę. Choć trafiały na herby i sztandary, nadawały nazwy rodom, miastom i osadom, budziły respekt i szacunek, to je prześladowano – na zasadzie konkurencji z kimś kto korzysta z dóbr tego samego łowiska. Zmieniała się systematyka ptaków drapieżnych, podejście do tej grupy przez gawiedź, ornitologów, czy przyrodników wszelkiej maści.
O tym właśnie opowiada Konrad Malec na kartach książki Myśliwce. Życie ptaków drapieżnych (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020). Autor w zasadzie prowadzi gawędę, poprzez pryzmat własnych wyjazdów terenowych, spotkań z ludźmi i ptakami, oraz wielu przeczytanych lektur. Pewne dla rasowych ornitologów będzie w książce za mało ptasich informacji, choć – co mnie akurat cieszy – okraszone wspaniałą rekompensatą w postaci wątków kulturowych i społecznych. Widać, że Malec lubi legendy i podania. Słuchać i opowiadać. Stąd pewnie sporo nawiązań do historii, różnych lokalizacji geograficznych, dawnych mistrzów i całkiem codziennych wypraw terenowych z kolegami. I ten wspaniały pryzmat spojrzenia z dystansu, a jednocześnie trzeźwego oglądu spraw nauki. Mnie ujął zwłaszcza przypis odnoszący sie do relacji ks. Benedykta Chmielowskiego: Zapewne część dzisiejszych przekonań za kilkadziesiąt lat trafi do lamusa i naší potomni podobnie będą obśmiewać ciemniactwo swoich poprzedników. Warto o tym pamiętać, nie tylko w kontekscie badań nad drapolami (pozostawiam tę nazwę a nie ptaki drapiezne czy szponiaste, bo własnie tak obiekty swoich badań i fascynacji najczęściej nazywa sam autor).
Nie mam zamiaru szczegółowo omawiać treści książki, wyłapywać rzeczy z którymi się nie zgadzam, czy też tych które traktuję niczym swoiste perełki. Książka – każda jedna nie tylko ta konkretna – ma po sobie coś trwałego zostawić, ma być po prostu jakaś. Taka właśnie jest omawiana pozycja. Może tylko jedna uwaga. Jeśli już nadano (przepraszam za takie mało pracyzyjne określenie, ale nie wiem czy to dzieło samego autora, czy tez może sugestia wydawcy) książce tytuł Myśliwce, to aż doprasza się on rozważań o samolotach. A ptaki – od zarania wręcz – przecież miały wpływ na lotnictwo, i to nie tylko przez nazwy nadawane statkom powietrznym. Konstruktorzy podpatrywali i nadal podpatrują ptaki, przede wszystkim sowy, ale i dla dziennych drapieżników w lotniczych rozwiązaniach bionicznych jest sporo miejsca.
W początkowym rozdziale, mającym charakter wstępu, a zatytułowanym Zobaczyć orła cień, pisze tak: Dlatego liczę, że jeśli przeczytacie tę książkę, to polubicie choć trochę tę grupe ptaków i uznacie, że warto otoczyć ją ochroną. A szerzej – że w ogóle pokochacie przyrodę i zaczniecie o nią dbać. Panie Konradzie – jako czytelnik informuję, że zadanie zostało wykonane!
Dla bardziej zainteresowanych, gdy już jesteśmy przy ptakach, samotolatch i bionice - jako uzupełnienie warto przeczytać:
Cieślak, M., & Rojek, M. (2013). Cichy lot sów inspiracja do redukcji aerodynamicznego hałasu lotniczego. Prace Instytutu Lotnictwa, 229, 55-101.
Kopania, J. (2016). Acoustics parameters the wings of various species of owls. W: INTER-NOISE and NOISE-CON Congress and Conference Proceedings, 253, 7276-7284.
Na marginesie:
Czytając Myśliwce odbyłem pewną podróż sentymentalną. Konrad Malec przypomniał i zacytował moje prace – zaznaczone w spisie poniżej pogrubioną czcionką. Zdałem sobie sprawę, że drapolami interesowałem się, choć nie namiętnie, praktycznie od początku rozwinięcia swojej pasji ornitologicznej, a zdefiniowanej powstawaniem prac (włączając w to drobne notatki) naukowych. Przypomniały mi się: (1) wyjazdy na badania przelatujących myszołowów, krogulców krótkonogich czy orłów stepowych do Izraela (głównie z Piotrem Zduniakiem i Reuvenem Yosefem), (2) badania kań i orlików (dzięki Grzegorzowi Maciorowskiemu), (3) refleksje nad biologią sępów i ich miejscu w ewolucji relacji z Homo sapiens – z resztą świetnie pasujących do wspomnianych przez Malca momentów, kiedy to nasz gatunek wyprostował się na sawannie (współpraca z Anną Kubicką, Emmą Nelson i Federico Morellim), (4) analizy pokarmu pustułki polującej na nietoperze, a w konsekwencji doprowadzającej do szerszego spojrzenia na globalne relacje ptaki drapiezne – nietoperze (główna w tym zasługa Petera Mikuli), (5) zimowe, acz nie tylko, badania w okolicach Odolanowa, gdzie przyglądaliśmy się całemu zespołowi ptaków drapieżnych i – trzeba posypać głowę popiołem – sporo wyników jeszcze nie opublikowaliśmy, ale i tak dzięki odolanowskkiej ekipie (podkreślam rolę Zbyszka Kwiecińskiego, Łukasza Jankowiaka i ś.p. Marcina Antczaka), no i wreszcie (6) być może niewiele znaczące notatki faunistyczne czy behawioralne dotyczące drapieżników: myszołowa, pustułki, rybołowa, błotniaków, niezwykle jednak istotne z sentymentalnego punktu widzenia. To były czasy, a cała lista znajomych przetrwała do dziś – Grzegorz Lorek, Piotr Potworowski, Krzysztof Mączkowski, Aleksander Winiecki. Niestety nie dostrzegam wśród drapolowych autorów wspólnych prac z Tadeuszem Mizerą, a to właśnie Tadeusz pożyczał mi ksiązki i czasopisma poświęcone tej grupie ptaków. Prowadziliśmy też niezliczone dyskusje o bieliku, rybołowie, sokołach. Wszystkim dziękuję! Ckliwy nie jestem, ale jako, że Konrad Malec podziękował mi ładnie w swojej ksiązce za dyskusje, to i się tym odwzajemniam. Niewinne dyskusje, niby o biologii i ekologi drapoli, ale wywołały we mnie miłe emocje. Dzięki, a zatem i innych zachęcam do lektury!
** I jeszcze drobne uzupełnienie – w przypisie na stronie 26 i 27 – Autor pisze o prof. Janie B. Sokołowskim i jego dziele Ptaki Ziem Polskich. Nie tylko mam zaszczyt siedzieć i pracować w tym samym pokoju co prof. Sokołowski, ale wraz z Tadeuszem Mizerą napisaliśmy wprowadzenie do reprintu (właśnie tego wspominanego przez K. Malca z 1936 r.) Ptaków Ziem Polskich, które już jakiś czas temu się ukazało i ciagle jest dostępne:
http://www.wydawnictwo.up-poznan.net/opispozycji-752.html
Spis moich prac poświęconych ptakom drapieznym:
Iezekiel S., Yosef R., Bakaloudis D.E., Vlachos C., Papakosta M., Tryjanowski P. (2016) Breeding ecology of the Long-legged Buzzard (Buteo rufinus) in an increasing population on Cyprus. J. Arid Environm. 135: 12-16.
Jankowiak Ł., Antczak M., Kwieciński Z., Szymański P., Tobolka M., Tryjanowski P. (2015) Diurnal raptor community wintering in an extensively used farmland. Ornis Fenn. 92: 76-86.
Jankowiak L., Tryjanowski P. (2013) Cooccurrence and food niche overlap of two common predators (red fox Vulpes vulpes and common buzzard Buteo buteo) in an agricultural landscape. Turk. J. Zool. 37: 157-162.
Maciorowski G., Kosicki J., Polakowski M., Urbańska M., Zduniak P., Tryjanowski P. (2019) Autumn migration of immature Red Kites Milvus milvus from a central European population. Acta Ornithol. 54: 45–50.
Maciorowski G., Yosef R., Väli Ü., Tryjanowski P. (2018) Nutritional condition of hybrid nestlings is similar to THAt of pure-species offspring of spotted eagles (Clanga clanga × pomarina). J. Raptor Res. 52:484–490
Mikula P., Hromada M., Tryjanowski P. (2013) Bats and Swifts as food of the European Kestrel (Falco tinnunculus) in a small town in Slovakia. Ornis Fenn. 90: 178-185.
Mikula P., Morelli F., Lucan R.K., Jones D.N., Tryjanowski P. (2016) Bats as prey of diurnal birds: a global perspective. Mammal Review 46: 160-174.
Møller A.P., Kwieciński Z., Tryjanowski P. (2017) Prey reduce risk-taking and abundance in the proximity of predators. Curr. Zool. 63: 591–598.
Morelli F., Kubicka A.M., Tryjanowski P., Nelson E. (2015) The vulture in the sky and the hominin on the land: three million years of human-vulture interaction. Anthrozoös 28: 449-468
Sałata – Piłacińska B., Tryjanowski P. 1998. Skład pokarmu pustułki Falco tinnunculus L. i sowy uszatej Asio otus (L.) współwystępujących w krajobrazie rolniczym Niziny Mazowieckiej. Przegl. Przyr. 9, 3: 95-100.
Tryjanowski P. (1992) Nowy rodzaj tyczek dla ptaków drapieżnych. Wszechświat 93: 134-135.
Tryjanowski P. (1993) Zimowe stwierdzenie raroga (Falco cherrug) w Wielkopolsce. Przegl. Przyr. 4, 2: 76.
Tryjanowski P., Lorek G. (1998) Kestrel and Greyat Grey Shirke catch insects after sunset in the dark, lightened by an artifical light. Br. Birds 91: 327.
Tryjanowski P., Lorek G., Potworowski P. (1992) Kleptopasożytnictwo pokarmowe u rybołowa (Pandion haliaetus). Not. orn. 33: 329-330.
Tryjanowski P. (1996) Pierwsze stwierdzenie kurhannika Buteo rufinus na Ziemi Lubuskiej. Przegl. Przyr. 7, 2: 80-81.
Tryjanowski P. (2000) Changes in breeding populations of some farmland birds in W Poland in relation to changes in crop structure, weather conditions and number of predators. Folia zool. 49: 305-315.
Tryjanowski P., Mączkowski K. (1993) Karp (Cyprinus carpio) w pokarmie myszołowa (Buteo buteo). Przegl. Przyr. 4,2: 76.
Tryjanowski P., Morelli F. (2018) Effects of habitat and time of day on flock size of Turkey Vultures in Cuba (Cathartes aura). ZooKeys 726: 79–86.
Tryjanowski P., Winiecki A. (1995) Polyandrie bei Weihen (Circus spec.). Orn. Mitt. 47: 75.
Yosef R., Fornasari L., Tryjanowski P., Bechard M.J., Kaltenecker G.S., Bildstein K. (2003) Differential spring migration of adult and juvenile Levant Sparrowhawks (Accipiter brevipes) through Eilat, Israel. J. Raptor Res. 37: 31-36.
Yosef R., Tryjanowski P., Bildstein K. (2002) Spring migration of adult and immature Buzzards (Buteo buteo) through Eilat, Israel: timing and body size. J. Raptor Res. 36: 115-120.
Zduniak P., Yosef R., Sparks T.H., Smit H., Tryjanowski P. (2010) Rapid advances in the spring passage migration timing of the Steppe Eagl
