Pstrokate szpaki czy kawki często bywają obserwowane i fotografowane nie tylko przez zawodowych obserwatorów ptaków, ale i zupełnie zaskoczonych przechodniów. Po raz pierwszy na świecie opisano zjawisko aberracji barwnych w szerokiej skali – analizując prawie tysiąc przypadków dotyczących 74 gatunków. Zadanie to wykonał zespół badaczy z Polski i Czech, a wyniki ich (w zasadzie też mogę spokojnie napisać – naszej!) pracy właśnie ukazały się w prestiżowym czasopiśmie IBIS. Badacze wykorzystali internetowe źródła danych, w postaci zdjęć i filmów nietypowo ubarwionych ptakach umieszczonych w internacie. Tego typu narzędzia są coraz częściej wykorzystywane w badaniach ekologicznych i ewolucyjnych. Inicjatorem i pomysłodawcą badań był Adam Zbyryt z PTOP, a samo podejście to kolejny krok w rozwoju nauki obywatelskiej, pozwalającej znacząco obniżyć koszty i zwiększyć intensywność gromadzenia danych.
Aberracje koloru upierzenia ptaków różnią się znacznie pod względem mechanizmów przyczynowych i wyglądu fenotypowego, nasze badanie nie miało na celu zidentyfikowania obecności określonych typów aberracji kolorystycznych u ptaków, ale raczej zbadanie związków między bezwzględnym występowaniem aberracji kolorystycznych a historią życia i cechami ekologicznymi gatunków. Co więcej, wiele aberracji barwnych jest trudnych do zidentyfikowania na podstawie fotografii, a kilka typów występuje rzadko, co sprawia, że analizy związane z określonymi typami aberracji są trudne.
Z badań wynika, że nietypowo ubarwione ptaki odnotowano w wielu częściach Polski, ale najwięcej w dużych miastach i wokół nich. Aberracje barwne stwierdzono przede wszystkim u krukowatych, kosów i wróbli. Liczba stwierdzonych aberracji barwnych okazała się wyższa w przypadku gatunków o większych populacjach lęgowych, większej masie ciała i tych związanych z osadami ludzkimi. Aberracje barwne były również częściej notowane u gatunków, które nie migrują na duże odległości i zasiedlają większy zakres siedlisk.
Częstsze występowanie nietypowo ubarwionych ptaków w środowisku miejskim może wynikać z dwóch czynników: (1) większej liczby osób dokumentujących obserwacje i/lub (2) warunków życia w tym środowisku sprzyjającego mutacjom. Mimo faktycznego większego zagęszczenia obserwatorów wynik ten wydaje się być prawdopodobny, gdyż hałas, zanieczyszczenie środowiska, śmieciowa dieta, mogą wpływać na zaburzenia związane z tworzeniem się barwników. Większy udział dużych gatunków ptaków może wynikać z faktu, że są łatwiej zauważalne. Ponadto duże gatunki częściej zasiedlają miasta i praktycznie jak wszystkie większe zwierzęta cieszą się popularnością wśród ludzi. Ponadto większe ptaki żyją zazwyczaj dłużej, co częściej może prowadzić do postępujących aberracji, takich jak siwienie, procesu – jak wskazuje sama nazwa – przypominającego zmianę koloru włosów u ludzi. Większy udział ptaków osiadłych to prawdopodobnie efekt unikania przez migrantów dużych osiedli ludzkich i faktu krótszego przebywania na terenach lęgowych.
Badacze sugerują, że filogenetyczne skupianie się barwnych aberracji w niektórych liniach może wskazywać na silne podłoże biologiczne zjawiska nietypowego ubarwienia. Duży udział ptaków z aberracjami barwnymi często stwierdzanych w miastach, jak kawki czy wrony siwe, może to potwierdzać, gdyż inne krukowate żyjące zazwyczaj poza aglomeracjami ludzkimi, jak kruki czy sójki, w trakcie badań pojawiły się bardzo rzadko.
Opublikowane badania jednoznacznie pokazały, że niektóre cechy gatunkowe są związane z częstością zgłaszania aberracji upierzenia u ptaków. Wskazują jednocześnie, że błąd zbierania danych może być wszechobecny w badaniach nietypowego ubarwienia ptaków i innych zwierząt. Aberracje barwne są częściej dokumentowane w przypadku gatunków, które mają większe prawdopodobieństwo wykrycia i przyciągają więcej uwagi, co jest problemem od dawna rozpoznawanym w nauce. Utrudnia to oszacowanie prawdziwej częstotliwości aberracji wśród dzikich populacji zwierząt. Wyniki badań po raz kolejny podkreślają rolę nowoczesnych technologii i aplikacji informatycznych w szybkim i skutecznym gromadzeniu danych o biologii i ekologii zwierząt. Jednak, o czym należy pamiętać i co bardzo podkreślają badacze, wykorzystanie takich danych nie jest odpowiednie dla wszystkich pytań badawczych, a ich włączenie do badań ekologicznych i ewolucyjnych musi być wykonane ostrożnie, ze znajomością zarówno potencjalnych zalet, jak i czyhających pułapek.
Praca: Zbyryt, A., Mikula, P., Ciach, M., Morelli, F., & Tryjanowski, P. (2020). A large‐scale survey of bird plumage colour aberrations reveals a collection bias in Internet‐mined photographs. Ibis, in press.
Nietypowo ubarwiona kawka. Fot. Adam Zbyryt.
