Zadzwoniłem do kolegi i wspomniałem, że chciałbym napisać parę słów o nowej książce Fergusona na portal CenyRolnicze. Był niezwykle zaskoczony i po zaczerpnięciu powietrza wykrztusił z siebie: czekaj, czekaj, jedyne co można powiedzieć o Fergusonie to chyba tylko to, że to te ciągniki, co? Jestem na tyle zaawansowany wiekowo, że całkiem dobrze pamiętam ciągniki Massey Ferguson i nawet to, że rozmiarówka śrubek i części była inna, co oznaczało kłopoty z doborem części zamiennych i naprawą w przydomowych warsztatach.
Jednak zdecydowanie nie o traktorach jest to książka. Rynek i ratusz – bo taki jest jej tytuł, to szersze spojrzenie na świat finansów, polityki, aktywności lokalnej i międzynarodowej. Tak szerokie, że może pozwoli zrozumieć i wymianę traktorów, choć bardziej to, czy da się tworzyć sieci zależności i co z tego wynika. A wynika wiele. Rzeczy, które widać, jak i te które pozostają niedostrzegalne. A jeśli czegoś nie widać, to rodzą się domysły i stąd nie zaskakuje wielka popularność spojrzeń alternatywnych, a nawet teorii spiskowych. Znaczenie tych ostatnich bywa przez naukowców zdecydowanie pomniejszane. Ferguson nie pogardza nimi, ale też przegląda jak klasyczny historyk dostępne dokumenty, zapiski i wybiera… trzecią drogę.
Sieci zależności są po prostu wszędzie. Od najdawniejszych czasów do współczesności. Współpraca rodzin, członków społeczności akademickiej, klubów znanych uniwersytetów, a nawet sekt. Więzi między członkami też mają różny charakter: bywają silne bądź słabe, a dodatkowo sieci oddziaływają na siebie wzajemnie. Łączą się, przenikają, pochłaniają. Na naszych oczach dokonuje się zmiana, od rzeczywistych kontaktów opartych na znajomości osobistej, po ucieczkę w świat cyfrowy. Zaskakująca jest teza Fergussona, że to nie Internet i rozwój nowych technologii spowodowały powstanie nowych, nieformalnych sieci, ale, że to właśnie technologie były niejako odpowiedzią na kryzys tradycyjnych struktur hierarchicznych. Powstaje dżungla, której nikt nie ogarnia, złożone systemy, których nikt nie rozumie. Prowadzi to do fatalnej sytuacji – np. trudno zarządzać przestrzenią, a nawet nie wiemy jakie bodźce ekonomiczne stosować by zapewnić rozkwit rolnictwa z poszanowaniem zasobów przyrodniczych. Ekspertami stają się przygodni posiadacze telefonów komórkowych, a odpowiedź przychodzi z pierwszej podpowiedzi Googla. Nie jest to dobre zjawisko. Pocieszające, że słabo kontrolowane i czasem nieoczywiste rozwiązania powstają wbrew intencjom twórców.
Książka reklamowana jest jako praca historyczna. Moim zdaniem, oferuje znacznie szersze spojrzenie na świat, aniżeli tylko odwoływania się do historii. Otwiera oczy i pozwala zrozumieć wiele współczesnych problemów: kto, gdzie, z kim i dlaczego? W zdrowiu i chorobie, hossie i bessie, w czasach idealnego wzrostu, jak i w kryzysie.
Wracając do wprowadzenia do niniejszego tekstu, w Wikipedii napisano tak: Innowacją w ciągnikach Fergusona był skonstruowany i opatentowany przez niego trzypunktowy system zawieszania narzędzi rolniczych sterowany siłownikiem hydraulicznym. Wkład Fergusona w konstrukcje ciągników rolniczych był tak wielki, że większość produkowanych obecnie ciągników rolniczych posiada trzypunktowy układ zawieszenia narzędzi oparty na jego pomyśle.
Książka Rynek i Ratusz specjalnie innowacyjna nie jest. I wszak nie o to chodzi. Tym razem otrzymujemy po prostu spojrzenie na sieć wielu zależności oraz na to, jak skomplikowane i nieprzewidywalne bywają sieci powiązań. Z tych nieoczywistych, a nawet ukrytych relacji, powstają nowe pomysły i innowacje. Czasem przydatne, a czasami nie. Jednak próbować (i) kombinować warto, a co z tego wyniknie nie zależy wyłącznie od nas, ale od skuteczności transmisji pomysłów. Czy tego chcemy czy nie, jesteśmy zsieciowani. Przez rodziny, szkoły, grupy znajomych i wreszcie portale społecznościowe. Warto zdać sobie z tego sprawę i książkę przeczytać, a nawet przestudiować.
Niall Ferguson – Rynek i ratusz. Wydawnictwo Literackie, 2020. Stron: 688. ISBN: 978-83-08-06989-9.
