Przysłowia są ważnym elementem wiedzy tradycyjnej. Kiedyś, gdy brakowało profesjonalnych prognoz meteorologicznych, ludzie kierowali się nimi, by zaplanować choćby prace polowe. Przysłowia te są powszechnie znane. Mimo to – trudno je zweryfikować.
Naukowcy z Uniwersytetu im. Adam Mickiewicza (Piotr Matczak), Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN (Dariusz Graczyk, Adam Choryński, Iwona Pińskwar) oraz Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (Viktoria Takacs) analizowali sprawdzalność przysłów dotyczących pogody. Artykuł został właśnie opublikowany w renomowanym amerykańskim czasopiśmie naukowym „Weather, Climate and Society” – dostępny tutaj - kliknij.
Z ponad 2000 przysłów wybrano te, których tematem była temperatura oraz można było je zweryfikować (ostatecznie wyselekcjonowano ich 28). Prognozy zawarte w wybranych przysłowiach porównywano z danymi z 20 polskich stacji meteorologicznych dla lat 1951-2012. Sprawdzano trafność, wyliczano wskaźniki przeznaczone do testowania prognoz metrologicznych (np. Heidke index), oraz to, czy czas i lokalizacja wpływa na sprawdzalność (za pomocą modeli liniowych).
Zaskakujące jest to, iż proporcja trafnych prognoz była niska: 26,6%. Tylko osiem przysłów zawierało prognozy, które sprawdzały się częściej niż losowo (biorąc pod uwagę rzeczywistą częstotliwość występowania danego zjawiska).
Najczęściej sprawdziły się przysłowia; „Gdy Maciej święty (24.02.) cokolwiek lodu nie stopi, będą długo chuchali w zimne ręce” (83% sprawdzalności), oraz „Gdy Zbigniew i Patryk (17.03) mrożą ludziom uszy, zima jeszcze 2 niedziele mrozem i śniegiem prószy’’ (66% sprawdzalności).
Nie jest rzeczą dziwną, że przysłowia, które przewidują zmiany w krótkim terminie, sprawdzają się lepiej. Natomiast wyszukano też jedno przysłowie, który w miarę trafnie prognozuje sytuację nawet z półrocznym wyprzedzeniem: „Kiedy lipiec chłodzi, twarda zima i śnieg nadchodzi”. Co interesujące, taką długoterminową, skuteczną prognozę, nawet z wykorzystaniem nowoczesnych metoda stosowanych przez meteorologów, trudno osiągać.
Ciekawym uzyskanym wynikiem jest to, że ogólna sprawdzalność przysłów zmienia się wraz z czasem (rysunek) oraz wraz z lokalizacją.
Okazało się, że przysłowia 50 lat temu sprawdzały się lepiej niż teraz. Powodem może być zmiana klimatu. W kierunku północno-wschodnim przysłowia sprawdzają się bardziej. Czy jest to spowodowane tym, że na tym terenie klimat zmienia się inaczej, czy też tym, że przysłowia powstały w tych rejonach, to już temat do następnych badań.Literatura: Piotr, Matczak, Graczyk Dariusz, Choryński Adam, Pińskwar Iwona, and Takacs Viktoria. "Temperature forecast accuracies of Polish proverbs." Weather, Climate, and Society 2020 (2020).
Długoterminowy spadający udział trafionych prognoz opartych na polskich przysłowiach.
