W trakcie rozważań nad trudnościami w ochronie przyrody, często pojawia się jeden argument: zbyt dużo uwagi poświęcamy gatunkom znanym i lubianym. Dochodzi wręcz do bambizacji ochrony przyrody. Najwięcej środków gromadzi się na ochronę gatunków charyzmatycznych – szlachetnie wyglądających, o dużej głowie, dużymi oczyma, małym nosem. Takie zwierzęta wyglądają trochę jak ludzkie noworodki, co sprawia, że takie są określane jako „słodkie”, przykuwają wzrok, uwagę, patrzenie na niego sprawia przyjemność i… ludzie chcą je chronić. Jednak nie tak wygląda świat zagrożonych zwierząt. Tych wyglądających na brzydkie jest więcej i choć dziwne, też często potrzebują pomocy. Ale jak skierować na nie uwagę świata?
Pytanie jest trudne, ale to nie znaczy, że znalezienie odpowiedzi bywa całkiem niemożliwe. Z pomocą czasami przychodzi przypadek, trzeba się tylko potrafić nad rzuconą okazją pochylić. Grupa naukowców podchwyciła i przebadała społeczny fenomen popularności „Janusza Nosacza”, czyli nosacza sundajskiego. Wyniki zostały właśnie opublikowane w znanym czasopiśmie Conservation Biology przez zespół specjalistów w dziedzinie ochrony przyrody i ekonomii – ich nazwiska i afiliacje wymieniono w końcu tekstu - potwierdzają starą prawdę „bawiąc uczyć”. Naukowcy w tych poważnych badaniach o śmiesznych memach pokazali, że śmiech to nie tylko zdrowie, ale i wymierna pomoc w ochronie przyrody. Jakiś czas temu (około roku 2016) Polskę obiegły memy z wizerunkiem bardzo specyficznej małpy - nosacza sundajskiego Nasalis larvatus. Badania pokazują, że memy z nosaczem cieszyły się w Polsce tak samo dużym zainteresowaniem, jak zdjęcia najbardziej popularnych na świecie gatunków, które były wykorzystywane w marketingu przez największe organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody (WWF, Greenpeace) w tym samym czasie. Zainteresowanie śmiesznymi memami z nosaczem w mediach społecznościowych (Facebook) pozytywnie korelowało ze wzrostem zainteresowania nieatrakcyjnymi gatunkami, takimi jak Nosacz, Uakari czy Roxelana, mierzonym w Google Trends. Zainteresowanie zabawnymi memami internetowymi było również skorelowane z indywidualnymi decyzjami o przekazaniu darowizn pieniężnych na amatorskie akcje ratowania nosaczy na Borneo, oddalonego o 10 tysięcy kilometrów.
To co jest chyba długoterminowo, a niekoniecznie biznesowo, najciekawsze, to to, że nawet codzienne media – zarówno internetowe, jak i najbardziej tradycyjne nie pisały tylko o samych memach, nie naśmiewały się wyłącznie z nosaczowego wyglądu, a przyglądały się jego ekologii i biologii – całkiem ciekawy przykład tutaj - kliknij.
Małpa ta trafiła do świadomości wielu. Co z tego dla nas wynika? Otóż to, że nosaczowe memy mogą być nie tylko odruchem na trudności otaczającego świata, ale całkiem niezłym narzędziem w ochronie przyrody. Marketing wykorzystujący memy rozpowszechniane w mediach społecznościowych, może stanowić wartościowe uzupełnienie tradycyjnych kampanii i wpływać na osoby, dla których tradycyjny przekaz informacyjny jest zwyczajnie nieatrakcyjny i nudny.
W dzisiejszych czasach przekaz może mieć jeszcze inne, znacznie szersze znaczenie. Modele opisujące epidemie, pokazują, że część z nich, także COVID-19, kroczy przez świat niczym memy. Są one bronią powodującą nie tylko radość, ale czasem lęk i strach, te zaś prowadzą do chaotycznych rozwiązań. Co zatem robić? Badać rozprzestrzenianie memów, ich wpływu na nasza psychikę, zachować dawkę pewnego dystansu do otaczającej rzeczywistości … i przestać się bać. Tak jak przyklejanej łatki „Janusza”, jak i wielu innych rzeczy.
Badania powstały dzięki współpracy osób z kilku instytucji i aż trzech krajów (Polski, Australii i Wielkiej Brytanii). Wiodącą Autorką jest Magdalena Lenda z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (z tego ośrodka jest także Piotr Skórka występujący przynajmniej w wersji early-on-line jako Pjoter – czyżby wpływ „januszowych” memów?), z krakowskich autorów mamy jeszcze Błażeja Mazura z Uniwersytetu Ekonomicznego i Dawida Moronia z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. Koniecznie należy wspomnieć o tym, że współautorami jest dwóch znamienitych profesorów, naprawdę perełek światowej ochrony przyrody, William Sutherland z Uniwersytetu w Cambridge i Hugh Possingham z Uniwersytetu Queensland. Z tym znanym australijskim uniwersytetem, a dokładniej z tamtejszym Institute for Future Environments, związani są także Erik Meijaard i Kerrie A. Wilson. Miałem także wielki zaszczyt i przyjemność pracować nad tym projektem.
Główna praca:
Lenda, M., Skórka, P., Mazur, B., Sutherland, W., Tryjanowski, P., Moroń, D., Meijaard, E., Possingham, H.P., Wilson, K.A. (2020) Effects of amusing memes on concern for unappealing species. Conservation Biology: https://doi.org/10.1111/cobi.13523
Literatura dodatkowa:
Hébert-Dufresne, L., Scarpino, S. V., & Young, J. G. (2020). Macroscopic patterns of interacting contagions are indistinguishable from social reinforcement. Nature Physics, 16(4), 426-431.
Hossain, M., Pal, N., & Samanta, S. (2020). Impact of fear on an eco-epidemiological model. Chaos, Solitons & Fractals, 134, 109718.
Nowe pomysły memów nawiązujące do aktualnej sytuacji z COVID-19 – zatem jak widać system działa.
