Tradycyjne stare sady tworzą przeważnie drzewa silnie rosnące i wysokopienne o dużej rozpiętości koron i posadzone w szerokich rozstawach. Dla odmiany sady towarowe wyróżnia niskopienność, drzewa słabiej rosną, ale szybko wchodzą w fazę owocowania oraz posadzone są w niewielkich rozstawach. Odróżnia je również dobór odmian drzew owocowych. Obecnie nie sadzi się już sadów tradycyjnych, jednocześnie znikają one z krajobrazu. Resztki ich, tam gdzie przetrwały, są karczowane i zastępowane nowymi odmianami. Handel wielkotowarowy nie akceptuje dawnych odmian jabłek, więc stare odmiany bezpowrotnie znikają.
Stare polskie tradycyjne sady uważa się za ostoje bioróżnorodności. Charakteryzują się one znikomym (lub wręcz zerowym!) stosowaniem środków ochrony roślin, bujną roślinnością w podszyciu, udziałem oprócz drzew owocowych również krzewów typu porzeczka lub agrest. Korony drzew są rozłożyste a pnie drzew wysokie, przeważnie 1,5-1,8 m. Wysokość drzew dochodzi do 5-6 m. Odmienny charakter gospodarowania w sadach tradycyjnych powinien mieć wpływ na skład gatunkowy i ilościowy ptaków w porównaniu do sadów towarowych. Postępujący ubytek powierzchni starych sadów tradycyjnych skłania do podjęcia badań określających ich rolę w kształtowaniu awifauny. W Wielkiej Brytanii od roku 2007 tradycyjne sady zakwalifikowano do chronionych siedlisk priorytetowych.
W naszym kraju mamy obszar zwany grójecko-wareckim, prawdziwe zagłębie sadownicze, nazywany też największym sadem Europy, a który zajmuje powierzchnię ok. 1,5 tys. km2. Właśnie na tym terenie, w okolicach Mogielnicy Sławomir Chmielewski przeprowadził badania ptaków zamieszkujących sady, a ich wyniki właśnie opublikowano w specjalistycznym czasopiśmie Polish Journal of Environmental Studies (darmowy PDF pracy dostępny tutaj - kliknij).
W roku 2013 na obszarze tradycyjnego sadu o powierzchni 1 ha znaleziono łącznie aż 82 gniazda ptaków, a dla 68 gniazd (tych wybudowanych całkowicie) ustalono gatunek ptaka oraz określono efekt lęgu. W sadzie gniazdowało 10 gatunków ptaków: śpiewak, kos, kwiczoł, zięba, kulczyk, modraszka, makolągwa, grzywacz, trznadel, krętogłów. Najliczniej gniazdował śpiewak i kos (po 8 par/ha). Wyniki z sadu tradycyjnego pod Mogielnicą porównano z danymi zebranymi w roku 2007 i ponownie w 2008 w sadach położonych w Brzuminie i w Czersku - 9 ha. W porównywanych sadach stwierdzono także 10 gatunków ptaków lęgowych. W sadach w Brzuminie i Czersku nie wykazano jednak żadnego dziuplaka, co uzasadniał wiek sadu i brak dziupli. Liczba gniazd zakładanych w sadzie tradycyjnym była dwa razy większa niż w starym sadzie towarowym i prawie dziewięć razy większa niż w młodym towarowym. Sugeruje to, że czynnikiem ograniczającym zakładanie gniazd w sadzie przez niektóre gatunki jest wiek drzew. We wszystkich trzech typach sadów gatunkiem dominującym był kwiczoł.
W związku z brakiem aktualnych krajowych danych o sukcesie lęgów omawianych gatunków w sadach, do porównań wykorzystano badania wykonane na początku lat 1980. w sadzie pod Poznaniem. Efektywność lęgów pod Mogielnicą była podobna do podanej i wyniosła dla ptaków wijących gniazda otwarte 26,9%, pomimo, że w latach 1980. stosowano wiele środków o niskiej klasie toksyczności i o udowodnionej śmiertelności. Wyjątek stanowiła zięba, która w starym sadzie towarowym osiągnęła niewielki sukces lęgowy (5 do 25%), przeciwnie niż w sadzie tradycyjnym pod Mogielnicą, gdzie wyniósł on aż 67%.
Zaskakujące było wysokie zagęszczenie ptaków gniazdujących w sadach w porównaniu do innych siedlisk przyrodniczych. Sady jako monokultury wyróżnia ubóstwo gatunków lęgowych, kilkakrotnie mniej niż w wymienionych wcześniej bogatych siedliskach typu łęgi lub parki miejskie. Ubogi skład awifauny sadów uzasadnia monokulturowy typ uprawy, brak podszytu, skąpe runo często koszone. W starych sadach, późno owocujących, dawniej charakterystyczne było sadzenie w rzędach krzewów porzeczek i agrestu. Wówczas w składzie gatunków lęgowych pojawiały się gatunki związane z krzewami takie jak dzwoniec, cierniówka, makolągwa, piegża a także zasiedlał je trznadel, gąsiorek, szczygieł i kulczyk.
Ponadto warto podkreślić, że sady zwłaszcza tradycyjne z wyższymi drzewami i pozostającymi na nich niezebranymi owocami, są doskonałym siedliskiem dla ptaków zimą!
Chrońmy stare sady!
Literatura dodatkowa:
Myczko, Ł., Rosin, Z. M., Skórka, P., Wylegała, P., Tobolka, M., Fliszkiewicz, M., ... & Tryjanowski, P. (2013). Effects of management intensity and orchard features on bird communities in winter. Ecological Research, 28, 503-512.
Wiacek, J., & Polak, M. (2008). Bird community breeding in apple orchards of central Poland in relation to some habitat and management features. Pol J Environ Sci, 17, 951-956.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.  Wszystkie artykuły autora
- Motyle, motyle, poczekajcie choć chwilę…
- Powrót do przeszłości. Zimowe relacje ze zwierzętami
- Amerykański Dzień Świstaka i nasze Święto Matki Boskiej Gromnicznej
- Płodozmian, czyli wzrost plonów - obiecujący sposób na poprawę bezpieczeństwa żywnościowego w zmieniającym się klimacie
- Corvina – prawdziwy odlot
Może zainteresuje Cię również:
Ornitologia terapuetyczna - czyli o zbawiennym wpł
Z autorami książki Ornitologia terapuetyczna – prof. Piotrem
Motyle, motyle, poczekajcie choć chwilę…
… i poczekały, przynajmniej na tyle, że przyjrzeli im się ba
Powrót do przeszłości. Zimowe relacje ze zwierzęta
Zima wyostrza nie tylko apetyt, ale i nasze relacje ze zwier
Amerykański Dzień Świstaka i nasze Święto Matki Bo
W czasach, gdy nie było barometrów, termometrów i wiatromier
Corvina – prawdziwy odlot
Do pisania o książce Corvina zabierałem się jak przysłowiowy
Babcia i dziadek w zwierzęcym świecie
Wraz ze zbliżającymi się dniami Babci i Dziadka, odpowiednio
Kto poniesie koszty Zielonego Ładu?
Unia nie przewiduje dodatkowych pieniędzy na realizację nowe
Upierzone myśliwce
Ptaki drapieżne charyzmatyczne, majestatyczne, wspaniałe, bu
Ptasiarskie postanowienia noworoczne. Dla poczatku
Często wraz z początkiem Nowego Roku rozpoczynamy serie post
Książka (po prostu) o śmieciach
Boże Narodzenie i czas do Sylwestra to chwila na nadrobienie
Profesor Jan Pinowski - Moje spotkanie z Arkady Fi
Był rok 1979. Już ponad rok pracowałem wraz z żoną Barbarą n
Ptaki na Boże Narodzenie
Przy tradycyjnym bożonarodzeniowym żłóbku nie dziwią wół, os
Przyrody ratowanie ginem wspomagane!
Przemysł alkoholowy w ostatnich latach włącza się w kampanie
Nekropolie bogate w ptaki
Cmentarze są często pięknymi fragmentami i stałym elementem
Jak pies z kotem … w Indiach
Żyć jak pies z kotem – wszyscy dobrze znają to powiedzenie.
Afryka: jak poprawić hodowlę bydła i los rolników?
Firma zajmująca się genetyką zwierząt otrzymała dotację na p
Przereklamowane podróże podróżniczka
Wędrówki ptaków budzą emocje. Co specjalnie nie dziwi, bo pt
Ukradli ponad 5 ton jabłek
Policjanci zatrzymali czterech mężczyzn i kobietę podejrzany
FAUNA. Zoogeograficzna wycieczka
Quizy i zgadywanki przeżywają swojego czasu renesans. W leni
Pomiędzy COVID-19 a toksoplazmozą: koty, bogactwo
Skąd się biorą koronawirusy? Jak szybko się rozprzestrzeniaj
Pijane ptaki – fenomen natury czy zachowania zniek
Jedną z najpopularniejszych na świecie używek, zaraz za niko
Strategie „Od pola do stołu” oraz „Zielony Ład”. J
Polska i europejska żywność będzie mniej konkurencyjna cenow
Wielki koncert Natury
Melodyjny trel z udziałem nawet 50 solistów w Rosarium na Cy
Ile waży bocianie gniazdo?
Bocian biały Ciconia ciconia to jeden z gatunków wręcz ideal
Dzieciństwo w świecie zwierząt
Początek czerwca z przyczyn wiadomych (kliknij) często skłan
Rolnicy w Niemczech znowu są obwiniani o psucie śr
Po przymusowej przerwie związanej z epidemia koronawirusa, j
Memy w służbie ochronie przyrody
W trakcie rozważań nad trudnościami w ochronie przyrody, czę
Czy neonikotynoidy szkodzą pszczołom?
W ostatnich latach coraz więcej słyszymy o zmniejszaniu się
CBA w zakładzie wytwarzającym karmę dla zwierząt.
Czwarta osoba usłyszała zarzut w związku ze śledztwem prowad
W pogoni za kukułką
W momencie, kiedy piszę te słowa (16 kwietnia 2020 r.) pierw
Kombajn do zbierania much po wioskach… Budki półot
Do pierwszego tytułu namówił mnie kolega – wiadomo klikalnoś
Szkółkarze stanęli na krawędzi bankructwa. Może ic
- Dlaczego rolnicy to tylko mleczarze, hodowcy bydła czy sad
Szpaki, budki i czereśnie
Z pokolenia na pokolenie, sam jestem tego przykładem, a i dz
Bociany i krowy: platforma gniazdowa na podwórku t
Chcąc pomóc bocianom i przywołać je do posesji – nie wystarc
Gra: Ptaki Europy – dodatek do Na skrzydłach
Na łamach czasopisma Biologia w Szkole* przedstawiłem n
Birdwatching w czasach zarazy
Przymusowy pobyt w domach w związku z zarządzonymi przepisam
Skowronki i sowy wśród ornitologów i ptasiarzy
Wśród nas są tacy, którzy siedzą i pracują po nocach, ale te
Wiejskie drogi: drzewa, kombajny i wykluczenie spo
O problemach transportu i komunikacji na terenach wiejskich
Problem średnich miast
Na swoich stronach internetowych Klub Jagielloński, stowarzy
Złodzieje ukryli ciągnik w stercie drewna
Policjanci z Mazowsza zatrzymali trzech mężczyzn podejrzanyc
Wywiad z profesorem Piotrem Tryjanowskim: Na miast
Kilka osób zapytywało o polską wersję wywiadu z prof. Piotre
Historia nauki
Przysłuchując się debacie publicznej, jak i rozmowom koleżan
Dokarmianie ptaków w tropikach – wszystko nieco in
Dokarmianie ptaków z wykorzystaniem celowo przygotowywanych
Tropikalne fascynacje
Nietypowo mi się zebrało na refleksje z okazji Święta Niepod
Kolejny sezon badań w brazylijskim cerrado
O sytuacji środowiskowej w Ameryce Południowej, a szczególni
Co dalej z rynkiem mięsnym? Miejsce małych gospoda
Tak postawionym pytaniem można by podsumować czternaste spot
Poznańskie zwierzęta w dawnych czasach: historia m
Mam wrażenie, że we współczesnych badaniach fauny krajobrazu
Biały kruk, czyli dzieje jednego życia między Pryp
Nie jestem wielkim miłośnikiem autobiografii, szczególnie pe
Nazwisko zobowiązuje! Zwłaszcza tak bardzo ptasie…
Pomysł na powyższy tytuł to intelektualna pamiątka z jakiejś
Drzewostan słowiański
W naszym dziale OneHealth często poszukujemy rzeczy nietypow
Na Majówkę: enologia dla początkujących
W winie łączy się kultura i natura. Ludzkie pomysły, ciężka
Biegacze i murawy kserotermiczne – lubią, gdy jest
Nie wszystkie organizmy czekają na deszcze – tak można by w
Minister rolnictwa zainaugurował kampanię promując
Z udziałem ministra rolnictwa i rozwoju wsi Jana Krzysztofa
Gdzie w krajobrazie rolniczym znajdują się najcenn
Krajobraz rolniczy pełni istotną funkcję nie tylko jako miej
W koncepcji OneHealth też jest miejsce na psychikę
Felietony zebrane w książce prof. Łukasza Święcickiego zatyt
Krowy i nietoperze – czyli jak wypas zwiększa atra
Wśród osób zajmujących się ochroną przyrody i ochroną środow
Sadownicy z zagłębia grójeckiego chcą publikacji n
Sadownicy z zagłębia grójeckiego domagają się od ministra ro
Wiosenne przygotowanie pastwiska
Kto ma owce ten ma co chce! – głosi stare porzekadło. Jednak
Wspólne zdrowie na pustyni
Czasem z życiu nawet najtwardszego naukowca wygrywają sentym
Zwierzęta zmieniają medycynę – historia One Health
Świat się zmienia, a przynajmniej wiele procesów dzieje się
Przyroda parków podworskich: powiat pleszewski
Wielu przyrodników, zwłaszcza związanych ze środowiskiem aka
Jaszczurki z francuskich winnic
Gady, znacznie rzadziej niż ptaki i ssaki stanowią obiekt we
Na Mazowszu gang okradał rolników
„Kryminalni” z KWP zs. w Radomiu rozbili zorganizowaną grupę
System nawodnienia to prawdziwy krwioobieg sadu
Panujące bardzo wysokie temperatury oraz mocne wysuszenie gl
Patrzmy na ptaki! Tak, ale z rozumem… Obserwacja
Jak zapewne zauważyli Czytelnicy tej części portalu, naszym